انواع سرمایه گذاری و مشارکت
در بررسی انواع سرمایه گذاری و مدل های قراردادی ابتدا به موضوع سرمایه و شکل گیری مشارکت می پردازیم.
سرمایه به مجموع آورده های نقدی و غیر نقدی شرکا و بنیان گذاران یک کسب و کار اطلاق می گردد .
گاه جنس این آورده ها نقدی است و با واحد های پولی رایج شمارش می شود و گاه غیر نقدی است و باید به یک واحد پولی رایج ارزشگذاری و معادل و مقوم شود . مانند املاک و مستغلات و یا حق اختراع .
اما گاهی سرمایه ورای این نوع آورده هاست . این حالت زمانی است که ، سرمایه قابل ارائه ، دانش فنی و تجربه و یا منابع انسانی زبده است و موضوع قرارداد سرمایه گذاری نیز انتقال دانش فنی است که لزوما قابل ارزشگذاری وتقویم به شیوه های مرسوم نمی باشد .
از همین رو مدل سرمایه گذاری و نوع قرارداد مشارکت بسیار وابسته به نوع آورده های طرفین یک قرارداد سرمایه گذاری است.
اما مساله مهم آن است که حاصل سرمایه گذاری عموما به یک مشارکت اختیاری منتج می گردد.
نفس مشارکت دارای احکام و شرایطی است که باید به آن ها واقف باشیم تا درآینده دچار مخاطرات نشویم.
انواع سرمایه گذاری و مشارکت در فقه
آن چه در فقه و شرع ما در خصوص انواع مشارکت مطرح است را می توان به چند دسته ذیل تقسیم نمود:
عنان : شرکت عقدى تنها در مال صحیح است که از آن به شرکت «عنان» تعبیر مى‌شود. وجه این نام گذارى آن است که هر دو شریک در تصرف همچون دو طرف عنان اسب، برابرند. بنابر این، شرکت عقدى در غیر مال صحیح نیست.
شرکت ابدان: شرکت اعمال که عبارت است از عقد واقع بین دو یا چند نفر مبنى بر اشتراک آنان در دستمزد یکدیگر. بدین گونه که بنا بگذارند همگى در مزد دریافتى در ازاى کار شریک باشند .
شرکت وجوه: که عبارت است از عقد واقع بین دو یا چند نفر اعتبار دارِ بى سرمایه مبنى بر اینکه هر کدام با استفاده از اعتبار خود کالایى را نسیه بخرد و همه در آن شریک باشند و با فروش آن، سود حاصل را میان خود تقسیم کنند.
از شرکت وجوه تعریف های دیگری نیز شده است که به مشهورترین آن اشاره شد .
شرکت مفاوضه : که عبارت است از عقد واقع بین دو یا چند نفر مبنى بر اشتراک در سود و زیان حاصل براى هر یک.
هر چند در فقه جز شرکت عنان یعنی مشارکت در سرمایه و مال را صحیح ندانسته اند. اما در راه اندازی کسب و کارهای امروز ممکن است شرکت ابدان و مفاوضه نیز رخ دهد .
بنابراین در فقه بسته به نوع آورده ها ، نوع مشارکت و احکام وارد برآن متفاوت است .
حال آنکه در عمل پیچیدگی توافقات آنقدر زیاد است که قراردادن مشارکت در این دسته بندی ها ممکن است غیر ممکن باشد .
در دنیای امروز ارزشگذاری دانش فنی و یا یک کسب و کار براساس متدی صورت می گیرد که به مالیت داشتن کنونی آن توجه ندارد. ممکن است دانش فنی و محصول فنی امروز ارزش اقتصادی چندانی نداشته باشد لکن در میان شرکا با ارزش مالی بالایی موضوع مشارکت قرار می گیرد.
مدل های رایج سرمایه گذاری
گاهی انواع سرمایه گذاری براساس میزان سهم از عواید تقسیم بندی می گردد. برای مثال در مدلی از قرارداد های سرمایه گذاری و انتقال دانش که تحت عنوان (BOT Build–operate–transfer) یا ساخت، بهره برداری و واگذاری منعقد می شود.
صاحب دانش به عنوان سرمایه گذار یک پروژه فنی را با سرمایه شخصی خود احداث میکند و شریک دیگر که معمولا دولت ها هستند حق امتیاز ها و یا املاک و مستغلات در اختیار سرمایه گذار قرار می دهند.
پس از احداث پروژه به مدت معینی منافع حاصل از بهره برداری پروژه ها به سرمایه گذار تعلق خواهد داشت اما پس از پایان قرارداد کل تاسیسات و مستحدثات پروژه به طرف مقابل منتقل می گردد.
قرارداد طراحی، ساخت و بهره برداری
معمولا این نوع قرارداد ها در پروژه های عمرانی پیچیده استفاده میگردند. این نوع قرارداد ها تحت عناوین ذیل نیز منعقد می شود:
BOT (build–operate–transfer)
BOOT (build–own–operate–transfer)
BOO (build–own–operate)
BLT (build–lease–transfer)
DBFO (design–build–finance–operate)
DBOT (design–build–operate–transfer)
DCMF (design–construct–manage–finance)
قرارداد کلید در دست
وجه ممیزه ایی که در میان این نوع قرارداد ها و قرارداد مشابه آن یعنی قرارداد کلید در دست TURNKEY می توان اشاره کرد این است که در قرارداد TURNKEY ابتکار عمل صرفا در دست پیمانکار است و کل فرآیند طراحی ، اجرا و پیاده سازی بنا برصلاحدید پیمانکار خواهد بود و ممکن است مشارکتی در محصول و منافع رخ نداده و به عنوان یک پروژه پیمانی اجرا و پیاده سازی گردد .
جوینت ونچر یا کنسرسیوم
در مدل دیگر از سرمایه گذاری که به JOINT VENTURE شناخته می شود. هر دو شریک در احداث و راه اندازی یک پروژه سهیم خواهند بود و به میزان مشارکت در احداث و راه اندازی در منافع حاصله سهیم می شوند.
سرمایه گذاری خطر پذیر
در مدل سرمایه گذاری سرمایه گذاری خطر پذیر VENTURE CAPITAL سرمایه گذار درعملیات شرکت دخالتی نداشته و صرفا سرمایه نقدی پروژه را تامین می نماید .در این حالت سرمایه پذیر به عنوان صاحب دانش و فناوری کل عملیات اجرایی پروژه را برعهده دارد. اما از آنجا که این نوع سرمایه گذاری بر روی طرح های نوآورانه و پر ریسک صورت می گیرد از همین ور ، به عنوان سرمایه گذاری جسورانه نیز شناخته می شود.
قرارداد انتقال دانش فنی
در برخی دیگر از مدل های سرمایه گذاری صاحب دانش یا فناوری ، در عملیات اجرایی و سرمایه گذاری دخالتی نداشته و سرمایه گذار هم عملیات اجرایی و سرمایه گذاری نقدی را برعهده دارد و صاحب دانش صرفا دانش و کیفیت بهره برداری از این دانش را در اختیار سرمایه گذار قرار می دهد.
این نوع قرارداد ها تحت عنوان قرارداد لایسنس LICENSE و یا قرارداد فرانچایز FRANCHISE منعقد می گردد. در این نوع از مشارکت مالکیت محصول و یا فناوری در انحصار صاحب داشن قرارداد و صرفا اجازه بهره برداری به سرمایه گذار اعطا می شود.
بر این براساس نوع آورده ، نحوه تقسیم عواید و منافع ناشی از مشارکت و موضوع مشارکت در تعیین مدل های قراردادی موثر خواهد بود . در مقالات بعدی با شرایط هر یک از این قرارداد ها آشنا خواهیم شد.
