حق فسخ در قرارداد موضوع مهم و جذابی است که میخواهیم در این مقاله به آن بپردازیم.
اما پیش از آن بیایم برای درک بهتر با معنای فسخ قرارداد آشنا بشویم.
فسخ قرارداد چیست؟
فسخ قرارداد عملی است که در صورت اعمال آن و یا با محقق شدن شرایط و زمینه چنین موضوعی، قرارداد بی اثر میشود.
طرفین به طور مستقل و یک طرفه قادر به انحلال قرارداد و تعهدات بین یکدیگر هستند، به این عمل خیار فسخ یا حق فسخ میگویند.
انواع حق فسخ قرارداد
به طور کلی حق فسخ به دو دسته تقسیم میشود.
1.فسخ قانونی
2.فسخ قراردادی
در ادامه قصد داریم به صورت مختصر آنها را تعریف کنیم.
فسخ قانونی
حق فسخ قانونی اینگونه میباشد که خود قانون مواردی را برای فسخ تعیین میکند.
اگر قرارداد و یا مورد معامله، شرایطی مطابق با مواردی که قانون تعیین کرده داشته باشد، هر یک از طرفین قادر به منحل کردن و فسخ قرارداد هستند.
برای مثال طبق حقوق فسخی که در مقاله قرارداد خرید و فروش خودرو به خیار تدلیس اشاره کردیم.
اگر در معامله خودرو، اتومبیل دارای نقص هایی باشد و فروشنده آن را ذکر نکرده باشد و اطلاعات لازم را به طور کامل ارائه ندهد.
به آن خیار تدلیس می گویند و فسخ قانونی محسوب میشود و خریدار حق فسخ در قرارداد را دارد.
فسخ قراردادی
در فسخ قراردادی روند به این شکل میباشد که طرفین میتوانند مواردی را تعیین کنند و طبق آن، اراده و اختیار فسخ قرارداد را داشته باشند.
برای مثال طرفین با استناد و اعمال خیار شرط در قرارداد، شرایطی را فراهم و تعیین می کنند.
مبنی بر این است که هر دو طرف قرارداد تا یکماه حق فسخ قرارداد را به صورت اختیاری دارند.
همچنین لازم به ذکر است که برای اعمال خیار شرط در قرارداد، باید مدت زمانی که طرفین بر سر آن، طی انعقاد قرارداد توافق کردنند را به صورت کتبی ثبت کنند.
درغیر این صورت هیچ یک از طرفین قادر به استفاد از خیار شرط نیستند و نمیتوانند به این شرط استناد کنند.
معرفی انواع خیارات:
1.خیار شرط 6.خیار رویت و تخلف وصف 11.خیار تفلیس
2.خیار تاخیر ثمن 7.خیار غبن 12.خیار تعذر و تسلیم
3.خیار حیوان 8.خیار عیب
4.خیار تدلیس 9.خیار تخلف شرط
5.خیار مجلس 10.خیار تبعض صفقه
در ادامه سعی میکنیم این خیارات را توضیح و شرح دهیم تا بیشتر با عملکرد آنها آشنا بشوید.
برای آشنایی با خدمات وکیل قرارداد، مشاور تنظیم قرارداد و وکیل تجاری این مقاله را بخوانید.
خیار شرط
همانطور که قبل تر به آن اشاره کردیم، هنگامی که طرفین معامله مدت زمان مشخصی را تعیین کنند تا طی آن زمان هر یک ازاشخاص حق و اختیارفسخ قرارداد را داشته باشند، به آن خیار شرط میگویند.
خیار تاخیر ثمن
طبق ماده 402 قانون مدنی، هرگاه خریدار و فروشنده موعود و زمانی را در قرارداد مشخص نکرده باشند.
در صورتی که 3 روز از تاریخ معامله هم گذشته باشد و خریدارهیچ ثمن و بهایی را به فروشنده نپرداخته باشد و همچنین فروشنده مورد معامله (مبیع) را در اختیار خریدار قرار نداده باشد.فروشنده میتواند قرارداد را فسخ کند.
خیار حیوان
در خیار حیوان شرایط به گونه ای است که اگر مورد معامله حیوان باشد، با استناد به ماده 398 قانون مدنی، خریدار میتواند قراداد را طی مدت سه روز فسخ کند.
خیار تدلیس
بر اساس ماده 438 قانون مدنی، اگر که هر یک از طرفین در معامله اقدام به فریبکاری و تدلیس کند، آن معامله قابل فسخ است.
برای مثال اگر فروشنده کالایی، اطلاعات غلط راجع به کالا بدهد و سعی در پنهان کردن نقص های آن داشته باشد، متقاضی میتواند معامله را فسخ کند.
همچنین این شرایط میتواند بالعکس باشد و به طور کل، خیار تدلیس شامل هر دو طرفین معامله میشود.
خیار مجلس
در ماده 397 قانون مدنی گفته شده است که (هریک ازمتبایعین بعد ازعقدفی المجلس ومادام که متفرق نشده اند اختیارفسخ معامله را دارند.)
به این معنی میباشد که طرفین تا زمانی در مجلس عقد حضور دارند حتی اگر قراردادی را امضا کرده باشند توانایی فسخ قرارداد را دارند و میتوانند نسبت به آن اقدام کنند.
به طور خلاصه این اختیار فسخ تا زمانی که معتبر است که در محل عقد قرارداد حضور داشته باشید.
خیار رویت و تخلف وصف
این خیار در شرایط های مختلف مانند دیگر خیارات، عملکرد های متفاوتی دارد و قصد داریم به برخی از آنها بپردازیم.
برای مثال در ماده 410 قانون مدنی گفته شده که اگر کسی کالایی را به فقط وصف بخرد و بعد از رویت کالا متوجه بشود که با مواردی که در رابطه با کالا گفته شده مطابق ندارد، میتواند قرارداد را فسخ کند و یا آن را به همان گونه ای که هست بپذیرد.
همچنین طبق قانون هرگاه فروشنده کالا و یا مورد معامله را ندیده باشد، اما مشتری آن را رویت کرده باشد و کالا طبق اوصافی که ذکر شده بود نباشد، تنها فروشنده قادر به فسخ قرارداد میباشد.
همچنین طبق ماده 412 قانون مدنی اگر متقاضی بخشی از کالا را رویت و بررسی کرده باشد و بخش دیگر را فقط از روی وصف و یا نمونه خریده باشد اما وصفیات با آن مطابقت نداشته باشد، او حق فسخ قرارداد را دارد یا میتواند آن را قبول کند.
خیار غبن
اگر معامله ناعادلانه و نابرابر باشد آن قرارداد غبن بشمار میرود.
برای مثال اگر هر یک از طرفین در معامله متوجه بشود که به نحوی فریب خورده است و کالای مورد نظر را بیشتر یا کمتر از ارزش واقعی آنچه که هست، بفروش برساند یا بخرد و دچار سود و زیان بشود.
آن قرارداد غبن محسوب خواهد شد و شخصی که ضرر کرده است میتواند معامله را فسخ کند.
لذا طبق اصلاحی سال 10/8/1361 و بر اساس ماده 418 قانون مدنی، شخصی که نسبت به ارزش واقعی و منصفانه کالا آگاه باشدمشمول نیست.
خیار غبن شامل شرایط او نمیشود و فرد نمیتواند به آن استناد کند.
خیار عیب
زمانی میشود که به خیار عیب استناد کرد و از آن استفاده کرد که کالای مورد نظر معامله، دارای نقص و یا ایراداتی باشد که از دید خریدار مخفی بوده است و یا خریدار نسبت به آن آگاه نبوده باشد.
خیار عیب زمانی اعمال میشود که کالای مورد نظر، در زمان انعقاد قرارداد دارای عیبی باشد و خریدار از وجود آن اطلاع نداشته باشد.
و آن را رویت نکرده باشد، حتی اگر آن نقص، مشهود و قابل رویت باشد ولی خریدار متوجه نشده باشد.
از این حق فسخ قرارداد حتی در زمانی که فروشنده کالا را در اختیار خریدار قرار نداده باشد و خریدار آن را تحویل نگرفته باشد و در کالا عیبی رویت کند، خریدار میتواند اقدام به فسخ قرارداد کند.
در چنین شرایطی، طرف خریدار حق فسخ قرارداد را دارد و یا میتواند مابه التفاوت کالای سالم را از فروشنده دریافت کند.
خیار تخلف از شرط
به طور خلاصه میتوان گفت زمانی طرفین به توافقات بین هم عمل نکنند میتوان از خیار تخلف از شرط استفاده کرد.
هنگامی که هر یک طرفین در قرارداد شروطی را لحاظ و ذکر کنند و توافق کنند، در صورتی که طرف مقابل به آن عمل نکند.
میتوان از خیار تخلف از شرط و حق فسخ در قرارداد استفاده و آن معامله را فسخ کرد.
خیار تبعض صفقه
خیار تبعض صفقه به این گونه میباشد که اگر در قرارداد، مورد معامله بیش از یکی باشد و اگر برای یکی از اون موارد مشکلاتی پیش بیاد و قابل اجرا نباشد
خریدار یا فروشنده میتواند آن قرارداد را به طور کامل فسخ کند و یا فقط مواردی که قابل اجرا هست را بپذیرد.
برای مثال اگر شخصی طی قراردادی، یک موتور به همراه ماشین خریده باشد و اگر مشکلی برای موتور پیش بیاید و یا به هر دلیلی قابل معامله نباشد، خریدار میتواند قرارداد را به طور کل فسخ کند و یا به اختیار میتواند فقط ماشین را بپذیرد.
خیار تفلیس
با ذکر مثال شرایط خیار تفلیس را توضیح خواهیم داد.
برای مثال فردی کالایی را از یک شرکت خریداری میکند و بهای آن را پرداخت میکند، حال بعد از مدتی شرکت مورد نظر ورشکسته میشود و توانایی تحویل آن کالا به متقاضی را ندارد.
خریدار میتواند از حق فسخ قرارداد استفاده کند و همچنین بهایی را که برای کالا پرداخته را طلب کند.
خیار تعذر و تسلیم
این خیار زمانی قابل استناد است که طرفین بر سر کالایی توافق کرده اند و قراردادی تنظیم و امضا کردند اما پیش از تحویل آن به خریدار، برای کالای مورد نظر حادثه ای غیر قابل پیشبینی اتفاق میفتد، به گونه ای که آن کالا قابل معامله نخواهد بود.
در این شرایط میتوان از خیار تعذر و تسلیم استفاده کرد و اقدام به فسخ قرارداد نمود.
معایب شرط نکردن حق فسخ در قرارداد
داشتن و اعمال شرط فسخ در قرارداد، به افراد این امکان را میدهد تا از ریسک کمتری برخوردار بشوند.
با عدم ذکر شرط و حق فسخ در قرارداد ممکن است در صورت بروز مشکلات غیر قابل پیشبینی، افراد امکان خروج از قرارداد را نداشته باشند و این امر منجر به معاملات زیان آور برای آنها بشود.
برای مثال نداشتن شرط فسخ میتواند باعث پیچیدگی های حقوقی در آینده بشود.
و یا اگر شخصی در قرارداد نتواند به تعهدات خود عمل کند، ممکن است طرف مقابل در صورت نداشتن حق فسخ متحمل زیان مالی بشود.
در صورت داشتن شروط حق فسخ، افراد میتوانند از حقوق خود محافظت کنند و با احتیاط بیشتر و رعایت اصول و همچنین آگاهی از ماهیت قرارداد وارد معامله بشوند.
برای مشاوره با وکیل تنظیم قرارداد تماس بگیرید.
برای اطلاعات بیشتر با کارشناسان ما تماس بگیرید
