سازمان های داوری بین المللی

داوری امروزه به عنوان رایج ترین شیوه حل و فصل اختلافات بین المللی شناخته می‌شود. استفاده از  سازمان های داوری از مزیای فراوانی برخوردار است؛ مواردی چون سرعت بالای رسیدگی، تخصصی بودن، انتخابی بودن داور و… از جمله نقاط مثبت رجوع به داوری می‌باشد.

با توجه به گستردگی داوری در عرصه تجارت بین الملل، سازمان های مختلفی در این حیطه مشغول به فعالیت هستند که در زمینه دعاوی تجاری به صورت تخصصی عمل می‌نمایند. در این مقاله به بررسی برخی از مهم‌ترین سازمان‌های داوری بین المللی می‌پردازیم.

دیوان بین‌المللی داوری اتاق بازرگانی بین‌المللی

اگر بخواهیم معروف ترین سازمان داوری در عرصه بین المللی را نام ببریم، اتاق بازرگانی بین المللی (International Chamber of Commerce ICC) را باید در صدر این فهرست‌ها قرار دهیم. این سازمان در سال 1919 میلادی در شهر پاریس تأسیس شد و اکنون نیز مقر اصلی آن در همین شهر می‌باشد. در حال حاضر ده‌ها کشور عضو این سازمان هستند و صدها هزار شرکت خصوصی در ارتباط با این موسسه فعالیت می‌کنند. اتاق بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی ایران نیز به عنوان عضو کمیته ایرانی این سازمان در کشور ما فعالیت می‌نماید.

دیوان داوری بین المللی اتاق بازرگانی بین المللی در سال 1923 میلادی تاسیس شد. این سازمان  اقدام به فعالیت در زمینه حل و فصل اختلافات می‌نماید. تا کنون ده ها هزار پرونده و اختلاف در این دیوان رسیدگی و حل و فصل شده است. در این دیوان حل و فصل اختلافات به اشکالی از قبیل داوری و میانجیگیری انجام می‌شود.

نحوه رسیدگی

نکته مهم در خصوص این سازمان این است که بدنه حل و فصل اختلافات این سازمان به طور مستقل عمل می‌کند. البته تخصص محور بودن خدمات داوری نیز ویژگی مهم دیگری در این حیطه می‌باشد. البته باید توجه داشت که خود دیوان داوری، اقدام به رسیدگی نمی‌نماید. بلکه دیوان صرفاً وظیفه اداره داوری و نظارت بر رعایت قواعد داوری سازمان را دارد. اصل رسیدگی  به اختلاف توسط هیئت داوری (Arbitral Tribunal) انجام می‌شود و رای صادره توسط آن به بررسی و تایید دیوان می‌رسد.

با توجه به اینکه داوری می‌بایست بی‌طرفانه باشد، هر کدام از داورها باید در ابتدای رسیدگی اقدام به تایید بی‌طرفی و استقلال خود نماید. لذا در صورت وجود هر نکته که می‌تواند استقلال و بی طرفی داور را خدشه دار نماید، داور می‌بایست این موضوع را کتباً به اطلاع طرفین و مقامات دیوان داری برساند.

طبق قواعد رسیدگی دیوان، هیئت داوری متشکل از 1 یا 3 داور خواهد بود. اگر طرفین بتوانند بر انتخاب داور توافق نمایند، طبق تصمیم آنها داور انتخاب شده برای هیئت داوری منصوب می‌شود. در غیر اینصورت شخص داور توسط دیوان داوری منصوب می‌گردد. در صورتی که تعداد داوران سه نفر باشد، هر یک از طرفین یک داور معرفی می‌نمایند و داور سوم که وظیفه ریاست هیئت داوری را برعهده دارد نیز از طرف دیوان داوری انتخاب می‌گردد.

مرکز بین المللی حل و فصل اختلافات سرمایه گذاری (ایکسید)

این سازمان (International Centre for Settlement of Investment Dispute – ICSID) در سال 1966 میلادی توسط گروه بانک جهانی در شهر واشنگتن دی.سی. ایالات متحده آمریکا تأسیس گردید. هدف اصلی تاسیس ایکسید ارتقاء سرمایه گذاری خارجی و تضمین از سرمایه های سرمایه گذاران خصوصی در کشورهای خارجی بوسیله حل و فصل اختلافات بین سرمایه گذار خارجی با دولت‌ها می‌باشد.

این مرکز تا کنون به بالغ بر 1000 پرونده در زمینه سرمایه گذاری خارجی رسیدگی کرده است که همه آنها به جز 14 مورد در حیطه داوری بوده است.

در رویه‌های عملی، سرآغاز سرمایه در کشورهای خارجی اصولا با منعقد کردن معاهده های دو جانبه سرمایه گذاری (Bilateral Investment Treaties “BITs”) می‌باشد. انعقاد معاهدات سرمایه گذاری دو یا چند جانبه از قرن بیستم به بعد، مخصوصاً پس از پایان جنگ های جهانی، رواج یافت.  طبق آمار تا سال 2007 میلادی بالغ بر 2500 معاهده سرمایه گذاری مختلف بین کشورهای دنیا منعقد شده است. تعداد قابل توجهی از این معاهدات، حل و فصل اختلافات خود را به این مرکز ارجاع داده‌اند. بیشترین پرونده‌های ارجاعی به ایکسید در زمینه نفت، گاز و معدن بوده است. موضوعات دیگری از قبیل حمل و نقل، ساخت و ساز، کشاورزی و… نیز جزو پرونده های ارجاعی به ایکسید می‌باشد.

ساختار ایکسید

مدیریت ایکسید با شورای اداری آن می‌باشد که متشکل از نمایندگان کشورهای عضو است و ریاست آن نیز بر عهده رئیس بانک جهانی می‌باشد. همانند اتاق بازرگانی بین المللی، خود سازمان ایکسید اقدام به داوری در دعاوی نمی‌نماید؛ بلکه صرفاً ارجاع پرونده‌ها به هیئت‌های داوری را فراهم می‌کند.

برای اینکه اختلافی بتواند تحت مقررات و کنوانسیون ایکسید رسیدگی و داوری شود، باید شرایطی داشته باشد: نخست اینکه دولت متبوع شخص سرمایه گذار خارجی (کشور سرمایه فرست) و کشوری که در آن سرمایه گذاری انجام می‌شود (کشور سرمایه پذیر)، هر دو باید عضو معاهده ایکسید باشند. از آنجایی که کشور ما هنوز به عضویت این معاهده درنیامده است، ارجاع اختلافات سرمایه گذاری در کشور ما به ایکسید عملاً ناممکن می‌باشد.

شرط دوم ارجاع پرونده به ایکسید نیز این است که اختلاف پیش آمده، ناشی سرمایه گذاری باشد. به عبارت دیگر این موضوع به صلاحیت موضوعی دیوان داوری برمی‌گردد که صرفاً در اموری صلاحیت رسیدگی دارد که برآمده از سرمایه گذاری خارجی باشد.

دیوان داوری دعاوی ایران و آمریکا

دیوان داوری دعاوی ایران و آمریکا (Iran–United States Claims Tribunal) نهادی بین‌المللی است که در سال ۱۹۸۱ میلادی و پس از تسخیر سفارت آمریکا در تهران و تصرف اموال آمریکایی‌ها در ایران تأسیس شد. این دیوان در پی بیانیه الجزایر، که توافقی بین ایران و آمریکا بود، ایجاد شد و هدف آن رسیدگی به دعاوی مالی و تجاری بین دو کشور و حل و فصل اختلافات ناشی از این بحران بود.

دیوان در شهر لاهه، هلند مستقر است و به پرونده‌هایی که میان اتباع، شرکت‌ها و دولت‌های ایرانی و آمریکایی مطرح شده، رسیدگی می‌کند. این دعاوی به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند: ۱. آن دسته از دعاوی کوچک که عموماً توسط افراد حقیقی مطرح می‌شوند و معمولاً مطالبات مالی محدودتری دارند؛ ۲. اختلافات بزرگ تجاری که میان شرکت‌ها و موسسات تجاری ایرانی و آمریکایی شکل گرفته‌اند و اغلب شامل مسائل پیچیده قراردادی و خسارات گسترده می‌شوند؛ ۳. دعاوی دولتی میان دولت‌های ایران و آمریکا، که بیشتر بر سر اموال مصادره شده، توافقات دولتی، و ادعاهای دیپلماتیک است.

ساختار دیوان

دیوان داوری ایران و آمریکا شامل ۹ داور است؛ هر یک از دو کشور سه داور معرفی می‌کنند و سه داور دیگر که بی‌طرف هستند توسط داوران دو کشور از میان حقوقدانان کشورهای ثالث انتخاب می‌شوند. این دیوان متشکل از سه شعبه است که در هر شعبه سه قاضی به فعالیت و رسیدگی دعاوی می‌پردازند (یک دوار ایرانی، یک داور آمریکایی و یک داور مرضی الطرفین).

از بدو تأسیس، این دیوان دعاوی متعددی را بررسی کرده که شامل موارد مهمی در زمینه‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری بین‌المللی است. رسیدگی‌های دیوان اغلب به صدور احکام الزام‌آور برای پرداخت غرامت و اجرای تعهدات مالی انجامیده است. این نهاد از زمان تأسیس تاکنون بیش از هزاران پرونده را بررسی و حل و فصل کرده است که بسیاری از آن‌ها به صدور احکام مالی و پرداخت غرامت منجر شده‌اند.

این دیوان  با هدف ایجاد عدالت و حل و فصل اختلافات بین‌المللی، یکی از مهم‌ترین دیوان‌های داوری بین‌المللی در نظام حقوق بین‌الملل اقتصادی محسوب می‌شود و به عنوان الگویی برای حل اختلافات مشابه میان کشورها مورد توجه است.

دیوان دائمی داوری

دیوان دائمی داوری (Permanent Court of Arbitration – PCA) یکی از قدیمی‌ترین نهادهای داوری بین‌المللی است که در سال ۱۸۹۹ میلادی در شهر لاهه، هلند، تأسیس شد. این نهاد به دنبال برگزاری کنفرانس صلح لاهه و با هدف ترویج حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات میان کشورها و طرف‌های غیردولتی از جمله سازمان‌ها و افراد خصوصی شکل گرفت.

دیوان دائمی داوری به عنوان بستری برای ارائه خدمات داوری، میانجی‌گری و سایر روش‌های حل اختلافات بین‌المللی عمل می‌کند. یکی از ویژگی‌های متمایز دیوان این است که نه‌ تنها در حل اختلافات میان کشورها، بلکه در دعاوی میان دولت‌ها و اشخاص حقیقی و حقوقی خصوصی نیز فعالیت می‌کند. PCA با ارائه خدمات اداری و پشتیبانی، امکان حل و فصل اختلافات را در قالب‌های داوری و غیر داوری فراهم می‌آورد.

از آنجا که دیوان دائمی داوری ساختاری مستقل دارد، قوانین داوری متفاوتی را در اختیار طرفین قرار می‌دهد که مطابق با نیازها و توافقات آنها تنظیم می‌شود. دیوان دائمی داوری شامل شورای اداری، اعضای دیوان و دبیرخانه است. شورای اداری از نمایندگان کشورهای عضو تشکیل شده و وظیفه نظارت بر فعالیت‌های دیوان را بر عهده دارد. دبیرخانه نیز تحت مدیریت دبیرکل، به اجرای امور اجرایی و هماهنگی جلسات و پرونده‌ها می‌پردازد.

دیوان دائمی داوری تاکنون در حل اختلافات مهم بین‌المللی، از جمله مسائل مرزی، حقوق دریایی، محیط زیست، سرمایه‌گذاری و قراردادهای تجاری، نقش چشمگیری داشته است. PCA به دلیل انعطاف‌پذیری در ارائه خدمات و اعتماد بالای کشورها و طرف‌های مختلف، به عنوان یکی از نهادهای معتبر در نظام حقوق بین‌الملل شناخته می‌شود و نقش مهمی در ترویج صلح و همکاری بین‌المللی ایفا می‌کند.

با ما همراه باشید

گروه حقوقی فینولا با ارائه خدمات متنوع حقوقی از جمله رسیدگی و داوری در دعاوی تخصصی، آماده خدمت رسانی به شما می‌باشد.