مسئولیت سلبریتی ها در تبلیغات
مقدمه
نقش سلبریتی ها در امر تبلیغات، همواره تاثیر گذار بوده است به نحوی که این روز ها شرکت های بزرگ در سراسر دنیا برای معرفی یا رونمایی از محصولات و خدمات جدید خود از حضور چهره ها و شخصیت های مطرح ورزشی و هنری و یا حتی افراد شناخته شده در فضای مجازی ( بلاگرها) استفاده می نماید تا بتوانند بازخورد بیشتری از تبلیغ محصول خود داشته باشند.
از طرفی رسانه ها دیگر محدود به شبکه های تلویزیونی و خبرگزاری های رسمی و یا حتی مجلات هفتگی و ماهانه نیست و سکو های ( پلتفرم ها) کاربر محور، بین مخاطبین ضریب نفوذ بیشتری پیدا کرده و کاربران آنها زمان زیادی را صرف بازدید از محتواهای صوتی و تصویری بارگزاری شده توسط افراد فعال در این فضا ( واینر ها، بلاگر ها و سلبریتی ها و غیره ) می نمایند.
به همین دلیل، حجم تولیدات محتوایی و افراد اثر گذار در این فضا نیز رو به افزایش است و عملاً نظارت در این فضا به شیوه سنتی و منفعلانه غیرممکن است.
همانطور که این سکو ها موجب سهولت در دسترسی به محتوای رایگان ، بروز و اثر گذار شده است آثار مخربی نیز به همراه داشته است از جمله انتشار اخبار غیرواقع و کذب به صورت گسترده و از همه مهمتر استفاده از چهره و شخصیت های معروف مثل سلبریتی ها و بلاگر ها برای تبلیغات پروژه های اسکم ( کلاهبرداری ) و یا محصولات نا ایمن و غیراستاندارد که منجر به نابودی سرمایه ، سلامتی و یا حتی حیثیت بسیاری از افرادی گردیده که تحت تاثیر این نوع محتواها قرار گرفته اند!
موضوعی که پرونده کلاهبرداری اخیر یعنی کوروش کمپانی نیز بسیار مطرح بوده است و همگی به نقش موثر سلبریتی ها در اغوا مالباختگان اذعان داشته و علیرغم توصیه اهل خبره بازهم دستمایه افراد سودجو شده است و افراد سودجو توانسته اند از طریق استفاده از چهره های معروف برای خود، اعتباری بدست آورده و در نتیجه با شگرد پانزی دست به کلاهبرداری بزنند!
مشخصا مسئولیت افراد سودجو و کلاهبردار در این خصوص ارتکاب جرایم و رفتار مجرمانه مشخص است و قطعاً دستگاه های قضایی می توانند این افراد را به دلیل فعل ارتکابی تحت پیگرد قرار دهند!
اما سوال مهم در خصوص مسئولیت افراد معروف در تبلیغ یا اعتبار بخشیدن به پروژه های کلاهبردارانه یا اسکم است که در ادامه به پاسخ این سوال می پردازیم.
مسئولیت حقوقی و کیفری افراد معروف( سلبریتی) در تبلیغ و معرفی پروژه های کلاهبرداری ( اسکم )
شکی نیست که تبلیغات افراد معروف و سلبریتی در شناخته شدن و اعتبار یافتن کالا یا خدمات بنگاه های اقتصادی بسیار موثر است اما این نقش موثر گاهی میتواند دستمایه افراد سودجو شده و از این طریق زیان غیرقابل جبرانی برای جامعه رقم زند.
در این سال ها شاهد بوده ایم برخی از افراد مشهود به تبلیغ پروژه های اسکم( کلاهبرداری) ارز دیجیتال پرداخته یا حتی دعوت به سرمایه گذاری در املاک خارج کشور به واسطه برخی شرکت های ناشناخته نمودند اما در مدت کوتاهی مشخص شد که این پروژه های سرمایه گذاری کاملاً شیادانه بوده و از ابتدا به قصد کلاهبرداری و سودجویی راه اندازی شده اند و مردم به تبعیت از تبلیغات سلبریتی ها کورکورانه وارد این پروژه ها شده و سرمایه خود را از دست داده اند و متاسفانه بعد از سال ها پیگیری راه به جایی نبرده اند!
نکته مهم در این پرونده ها غفلت از نقش سلبریتی ها در اعتبار بخشیدن به این پروژه ها بوده است و متاسفانه قوانین و مقررات به طور اختصاصی به مسئولیت این دسته از تبلیغات کنندگان نپرداخته است.
البته این بدان معنا نیست که این دسته از افراد هیچگونه مسئولیت حقوقی و کیفری در جبران زیان مالباختگان پروژه های اسکم ندارند؛ زیرا همانطور که بیان شد افراد اثر گذار و مشهور در جامعه ، در صورتیکه آگاهانه نسبت به اعتبار بخشیدن پروژه های اسکم اقدام نموده و به نحوی در عواید آن سهیم شوند قطعا مسئولیت کیفری و حقوقی خواهند داشت.
ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری در خصوص فریب مردم برای بردن مال آنها این چنین جرم انگاری نموده است:
«هر کس از راه حیله و تقلب مردم را به وجود شرکتها یا تجارتخانه‌ها یا کارخانه‌ها یا مؤسسات موهوم یا به داشتن اموال و اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیرواقع امیدوار نماید ………. از این راه مال دیگری را ببرد کلاهبردار محسوب و علاوه بر رد اصل مال به صاحبش، به حبس از یک تا ۷ سال و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده‌است محکوم میشود.»
به موجب قانون فوق ، رکن مادی جرم که همان فریب افراد برای تحصیل مال است معمولاً در تبلیغات پروژه های اسکم نیز توسط سلبریتی ها رخ می دهد اما مساله ای که وجود دارد اغلب سلبریتی ها در دفاع از خود، عدم ذینفع بودن در تحصیل مال و یا عدم قصد و اطلاع از غیرقانوین بودن فعالیت سفارش دهنده تبلیغات را بیان می دارند.
هرچند برخی پروژه هایی که مورد تبلیغات قرار می گیرند، فی نفسه قانونی نبوده و یا به قدری فرآیند کلاهبرداری در آن شفاف است که نمی توان این ادعا را پذیرفت
حتی گاهی برخی سلبرتی ها در سود یا عواید این نوع پروژه ها سهیم می شوند و به نوعی خود ذینفع در تحصیل این چنین مالی گردیده اند لذا مقامات قضائی ، در خصوص چنین پرونده هایی باید رابطه مالی و همکاری بین مالکان پروژه های اسکم با سلبریتی ها را واشکافی نموده و صرف اینکه نیت آنها تبلیغ صرف بوده و از اسکم بودن پروژه اطلاعی نداشته اند کفایت نمی نماید .
ضمن اینکه در ادامه به این امر خواهیم پرداخت که تبلیغ توسط سلبریتی ها قواعدی دارد که اگر رعایت نگردد با فرض عدم اطلاع از نیت کلاهبرداران باز هم ایجاد مسئولیت می نماید.
به موجب ماده 7 قانون حمایت از مصرف کنندگان:
«تبلیغات خلاف واقع و ارائه اطلاعات نادرست که موجب فریب یا اشتباه مصرف کننده از جمله از طریق وسایل ارتباط جمعی ، رسانه های گروهی و برگه های تبلیغاتی شود، ممنوع می باشد.«
در ماده1 الی 3 آیین نامه اجرایی این ماده آمده است انتشار هرگونه تبلیغ خلاف منجر به مسئولیت تبلیغات کننده و سازنده آگهی تبلیغاتی خواهد بود و بستر انتشار این آگهی در هر فضائی که باشد از جمله صدا و سیما و یا اسنترنت و فضای مجازی مشمول مقررات این قانون است .
برخی از مصادیق تبلیغ خلاف واقع طبق ماده 2 ایین نامه فوق که این روز ها در فضای مجازی به فور شاهد آن هستیم، عبارت است از :
الف ـ استفاده از مطالب گمراه کننده و ادعاهای غیرقابل اثبات و کذب.
ب ـ ارتکاب فعل یا ترک فعل که سبب مشتبه شدن یا فریب مخاطب از نظر کمیت یا کیفیت شود
ج ـ تبلیغ فراتر از واقعیت کالا یا خدمات مورد نظر
د ـ استفاده از صفات مطلق و اغراق آمیز نظیر کاملاً بهداشتی و صد در صد تضمینی. هـ ـ عدم ارایه اطلاعات دقیق، صحیح و روشن کالاها و خدمات.
بنابراین در صورتی که سلبریتی ها اقدام به تبلیغ خلاف واقع نمایند طبق قانون همراه با سفارش دهنده تبلیغات دارای مسئولیت می باشند!
همچنین در مواد 2 و 3 ایین نامه ساماندهی آگهی ها و فعالیت تبلیغاتی در فضای مجازی مصوب وزارت ارشاد تصریح شده اولا هرگونه تبلیغات در فضای مجازی باید با نظارت کانون های تبلیغاتی صورت گیرد دوما هرگونه محتوای تبلیغاتی باید به طور شفاف و مشخص اعلام گردد به طور مثال در بند 5 ماده 3 این دستورالعمل در خصوص مسئولیت افراد سلبریتی یا تاثیرگذار آمده :
افراد تاثیرگذار برای معرفی کالا یا خدمت در فضای مجازی (مستقیم و غیرمستقیم)ضمن رعایت قوانین و مقررات تبلیغاتی، باید به طور مشخص و شفاف، تبلیغاتی بودن محتوای منتشره را به اطلاع مخاطبان و کاربران برسانند.
علی القاعده عدم اشاره به تبلیغاتی بودن محتوا و ترغیب کاربران به خرید یا استفاده از محصول ، این شائبه را پیش می آورد که شخص در عرضه یا ارائه خدمت یا کالا سهیم بوده یا از تمامی ابعاد قانونی و عملیاتی آن مطلع بوده و از این طریق منجر به اغوا یا فریب مشتریان خواهد شد.
در همین راستا ماده 1 قانون مسئولیت مدنی در این خصوص افرادی که عمداً یا سهوا منجر به بروز خسارت نسبت به افراد می شوند نیز اینگونه فرض را بر مسئولیت قرار داده است :
«هر کس بدون مجوز قانونی عمداً یا در نتیجه بی‌احتیاطی به جان یا سلامتی یا مال یا آزادی یا حیثیت یا شهرت تجارتی یا به هر حق دیگر که به موجب قانون برای افراد ایجاد گردیده لطمه‌ای وارد نماید که موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود مسئول
جبران خسارت ناشی از عمل خود‌می‌باشد.»
بنابر این در خصوص مسئولیت مدنی افراد سلبریتی در بروز خسارت ناشی از تبلیغات پروژه های اسکم که منجر به از بین رفتن سرمایه هزاران نفر می گردد به خصوص هنگامی که اصول وقواعد تبلیغات رعایت نشده و در عمل به اعتباربخشی پروژه یااشخاصی پرداخته میشود که هیچ اطلاعاتی از کم و کیف آن ندارند بازهم منجر به اینجاد مسئولیت می شود.
