طبق قانون تجارت ایران شرکت های تجاری به هفت دسته تقسیم می شوند که برخی از این شرکت ها بر مبنای سرمایه موسسین ان شکل می گیرند مانند شرکت های سهامی و برخی دیگر بر مبنای اعتبار موسسین شکل می گیرند مانند شرکت های تضامنی به همین خاطر است که در شرکت های سهامی سهامداران جز سرمایه و مبلغ اسمی سهم خود هیچ مسئولیتی دیگری در خصوص دیون و تعهدات شرکت ندارند اما در شرکت های تضامنی شرکا در مقابل دیون و تعهدات شرکت بطور تضامنی مسئول می باشند.
اما در هرحال شرکت های تجاری برای فعالیت خود نیاز به منابع مالی دارند و این منابع مالی می تواند از منبع های مختلفی تامین گردد ،گاه از محل تسهیلات مالی ، ورود به بازار سرمایه ، جذب سرمایه و سرمایه گذار ثالث ، سرمایه گذاری توسط شرکا و سهامداران و غیره بدست می اید اما همانطورکه مطرح شد همه این موارد منابع مالی تامین سرمایه شرکت می باشد . این منابع مالی میتواند به روش های ها متفاوتی وارد شرکت گردد.
ماده ۱۵۷ قانون تجارت در خصوص روش های افزایش سرمایه بیان داشته : سرمايه شركت را مي توان ازطريق صدورسهام جديد و يا از طريق بالا بردن مبلغ اسمي سهام موجود افزايش داد.
برای افزایش سرمایه شرکت به یکی از دو روش بالا می توان عمل نمود که در ادامه هر یک از این روش ها را بررسی می نماییم.
انتشار سهام جدید
در شرکت های سهامی ، سرمایه شرکت به قطعات متساوی تقسیم می گردد که هریک ازین قطعات سهم نامیده می شود که دارای ارزش اسمی و ریالی یکسانی است . در واقع هر سهم یک واحد از ارزش کل سرمایه شرکت موقع تاسیس آن را نشان می دهد ، اما این ارزش اسمی سهم است لکن ارزش واقعی سهم به مرور زمان ممکن است تغییر نماید.
شرکت های سهامی خاص در مرحله تاسیس با سرمایه اولیه سهامداران و موسسین آن تشکیل می گردد. اما به مرور زمان شرکت درآمد و دارایی های دیگری بدست می آورد که سرمایه آن را افزایش می دهد.
اما ممکن است به دلایل مختلف شرکت نیاز به سرمایه بیشتر برای توسعه کسب و کار خود داشته باشد از همین رو نیازمند منابع بیرونی برای تامین سرمایه شرکت میباشد ، برای جذب این منابع ممکن است که سهامدار جدید وارد شرکت گردد بنابراین باید شرکت برای ورود سهامدار جدید تعداد دیگری سهم منتشر نماید تا سهامدار جدید با پذیره نویسی و خرید آن سرمایه جدید وارد شرکت نماید.
به طور مثال شرکتی با سرمایه اولیه یکصد میلیون تومان تاسیس می گردد سرمایه شرکت به صد قطعه سهم یک میلیون تومانی تقسیم می گردد ، سرمایه این شرکت به مرور زمان هزینه می گردد و برای ادامه نیازمند منابع مالی جدید است برای همین دلیل با تصویب مجمع عمومی فوق العاده شرکت تصمیم به افزایش سرمایه به میزان یکصد میلیون دیگر می نماید بنابراین باید یک صد سهم یک میلیون تومانی دیگر منتشر و عرضه شود و سهامداران جدید با خرید و پرداخت ارزش اسمی سهم ، مالک سهام جدید شرکت می شوند.
بعد از تکمیل فرآیند افزایش سرمایه شرکت با سرمایه ۲۰۰ میلیون تومان و دویست سهم یک میلیون تومانی خواهد بود.
البته این روش ممکن است برای سهامداران پیشین شرکت مخاطره آمیز باشد زیرا سهامداری که پیش از افزایش سرمایه دارای ۵۰ سهم شرکت بوده علی القاعده مالک ۵۰ درصد شرکت است اما پس از افزایش سرمایه دارای همان ۵۰ است اما درحال حاضر مالک ۲۵ درصد شرکت میباشد مگر اینکه در افزایش سرمایه مشارکت نماید.
به همین خاطر اسست که ماده ۱۶۶ قانون تجارت درخريدسهام جديدصاحبان سهام شركت را به نسبت سهامي كه مالكند دارای حق تقدم دانسته است تا بتوانند همچنان میزان مالکیت خود در شرکت را حفظ نمایند.
هر چند این حق تقدم توسط مجمع عمومی سهامداران قابل اسقاط می باشد.
منابع افزایش سرمایه به روش انتشار سهام جدید
ماده ۱۵۸ قانون تجارت در خصوص منباع افزایش سرمایه به این طریق بیان داشته تاديه مبلغ اسمي سهام جديد به يكي ازطريق زيرامكان پذير است :
۱-پرداخت مبلغ اسمي به نقد.
۲-تبديل مطالبات نقدي حاصل شده اشخاص از شركت به سهام جديد.
۳-انتقال سودتقسيم نشده يااندوخته ياعوايدحاصله ازاضافه ارزش سهام جديدبه سرمايه شركت.
۴-تبديل اوراق قرضه به سهام.
تبصره ۱: فقط در شركت سهامي خاص تاديه مبلغ اسمي سهام جديد به غير نقد نيز مجازاست.
تبصره ۲ : انتقال اندوخته قانوني به سرمايه ممنوع است.
نکته حائز اهمین در این ماده آن است که در شرکت های سهامی خاص میتوان آورده های غیر نقدی را نیز به عنوان سرمایه شرکت درنظر گرفت.
ماده ۱۶۰ قانون تجارت در خصوص فروش سهام جدید شرکت به این نکته اشاره نموده است که شرکت میتواند سهام شرکت را به بیش از ارزش اسمی آن بفروش رساند :
شركت مي تواندسهام جديدرابرابرمبلغ اسمي بفروشديااين كه مبلغي علاوه برمبلغ اسمي سهم بعنوان اضافه ارزش سهم ازخريداران دريافت كند. شركت مي تواند عوايدحاصله از اضافه ارزش سهم فروخته شده را به اندوخته منتقل سازد يا نقدا بين صاحبان سهام سابق تقسيم كنديادرازاءآن سهام جديدبه صاحبان سهام سابق بدهد.
آنچه که بیش از ارزش اسمی سهام از سهامداران جدید دریافت می شود تحت عنوان اضافه ارزش سهم میتواند به صندوق شرکت به عنوان در آمد تزریق شود و یا اینکه میان صاحبان سهام تقسیم گردد.
افزایش مبلغ اسمی سهم
طبق قانون افزايش سرمايه ازطريق بالابردن مبلغ اسمي سهام موجود در صورتي كه براي صاحبان سهام ايجاد تعهد كند ممكن نخواهد بود مگر آنكه كليه صاحبان سهام با آن موافق باشند.
بنابراین درصورتی افزایش سرمایه از طریق بالابردن مبلغ اسمی میسر است که برای صاحبان سهام ایجاد تعهد ننماید مانند زمانی که شرکت از محل سود های تقسیم نشده و یا ذخیره های اختیاری میخواهد افزایش سرمایه بدهد و یا اینکه اگر ایجاد تعهد می نماید باید به تایید کلیه سهامداران برسد در این صورت سهامداران بایستی به میزان مورد تصویب مجمع در افزایش سرمایه مشارکت نمایند.
به طور مثال شرکتی که دارای یک صد میلیون سرمایه ثبتی است و دارای یکصد سهم یک میلیون تومانی است میخواهد به طریق افزایش مبلغ اسمی یکصد میلیون تومان دیگر افزایش سرمایه بدهد در این صورت تعداد سهم شرکت تغییری نمیکند بلکه ارزش اسمی هر سهم افزایش پیدا میکند بدین صورت که هر سهم یک میلیون تومانی دو میلیون تومان میگردد و سرمایه شرکت دویست میلیون تومان میگردد بنابراین هر سهامدار داری یک سهم دو میلیون تومانی میباشد.
نکات مهم افزایش سرمایه
ماده ۱۶۱: مجمع عمومي فوق العاده به پيشنهادهيئت مديره پس از قرائت گزارش بازرس يا بازرسان شركت درموردافزايش سرمايه شركت اتخاذتصميم مي كند.
تبصره۱:مجمع عمومي فوق العاده كه درموردافزايش سرمايه اتخاذ تصميم مي كندشرايط مربوطبه فروش سهام جديدوتاديه قيمت آن راتعيين يا اختيارتعيين آن رابه هيئت مديره واگذارخواهدكرد.
تبصره۲: پيشنهاد هيئت مديره راجع به افزايش سرمايه بايد متضمن توجيه لزوم افزايش سرمايه و نيزشامل گزارشي درباره امور شركت ازبدوسال مالي درجريان واگرتاآن موقع مجمع عمومي نسبت به حسابهاي سال مالي قبل تصميم نگرفته باشدحاكي ازوضع شركت ازابتداي سال مالي قبل باشد گزارش گزارش بازرس يا بازرسان بايدشامل اظهارنظردرباره پيشنهادهيئت مديره باشد
ماده۱۶۲:مجمع عمومي فوق العاده مي تواندبه هيئت مديره اجازه دهد كه ظرف مدت معيني كه نبايد ازپنج سال تجاوزكند سرمايه شركت راتاميزان مبلغ معيني به يكي ازطرق مذكوردراين قانون افزايش دهد.
ماده ۱۶۳ : هيئت مديره درهرحال مكلف است درهرنوبت پس ازعملي ساختن افزايش سرمايه حداكثرظرف يكماه مراتب راضمن اصلاح اساسنامه در قسمت مربوط به مقدارسرمايه ثبت شده شركت به مرجع ثبت شركتهااعلام كندتاپس ازثبت جهت اطلاع عموم آگهي شود
ماده ۱۶۴:اساسنامه شركت نمي تواندمتضمن اختيارافزايش سرمايه براي هيئت مديره باشد.
ماده ۱۶۵: مادام كه سرمايه قبلي شركت تماماتاديه نشده است افزايش سرمايه شركت تحت هيچ عنواني مجازنخواهدبود.
