تفاهم نامه، به معنای فهم متقابل از یکدیگر است. هنگامی که دو طرف میخواهند، توافقاتی که قبل از نوشتن قرارداد با یکدیگر انجام داده اند را مکتوب کنند، از این سند حقوقی استفاده میکنند.
تعریف تفاهم نامه
کلمه تفاهم نامه از واژه فهم آمده است، و در اصطلاح حقوقی به معنای صحت نهادن بر توافقاتی است که در مرحله مذاکرات بین دو طرف رخ داده است. در واقع دو طرف زمانی که پس از انجام مذاکره و بحث و گفت و گو با یکدیگر، میفهمند اهداف و خواسته هایی متقابل و مشترک دارند که هر دو آن ها را پذیرفته اند و با یکدیگر در راستای پیشبرد آن اهداف موافق هستند، دست به تنظیم تفاهم نامه میزنند. این سند نشان دهنده آن است که طرفین به یک توافقاتی رسیده اند که میتواند سبب ایجاد یک پروژه مشترک یا قراردادی مشخص شود. این سند حقوقی، خلاصه‌ای از بحث و گفت و گو، موافقت و اهداف و انگیزه های مشترک طرفین است. در واقع میتوان گفت همان مذاکرات شفاهی را در قالب یک سند مکتوب به اسم تفاهم نامه آورده اند.
سابقه تاریخی
تفاهم نامه یا به اصطلاح انگلیسی آن یعنی Memorandum of Understanding که به اختصار آن را MOU مینامند، در ابتدا بین کشور ها و دولت ها تنظیم شد، هنگامی که کشور ها توافقاتی چندجانبه داشتند که نمی‌خواستند این اسناد ضمانت اجراهای سنگین مانند سایر قراردادها داشته باشد ازین جهت که سایر کشورها نیز به آن توافقات و تفاهمات بپیوندند و در ادامه با انجام مذاکرات سیاسی بیشتر به معاهده ها و قراردادهای دیگر برسند. در آن هنگام این اسناد حقوقی ابتدا خود را در صحنه بین المللی نشان دادند و کم کم سایر افراد نیز ازین سند در روابط شخصی خود با یکدیگر استفاده کردند.
کاربرد تفاهم نامه
همانطورکه فهمیدیم، تفاهم نامه ها زمانی تنظیم میشوند که افراد در مرحله مذاکره قرار دارند و به یک توافقاتی رسیده اند که میخواهند طبق همان توافقات، قراردادی را در آینده نزدیک با یکدیگر منعقد کنند، پس در تفاهم نامه به آن توافقات و نقطه نظرهای اصلی و کلیدی که تا آن لحظه بین آنها شکل گرفته است، چارچوب رسمی تری میدهند. و از طرفی آن توافقات پایه و اساس قرارداد آینده است، برای اینکه بعدا اختلافی بر سر مذاکرات اولیه پیش نیاید، ازین سند حقوقی یعنی تفاهم نامه استفاده میشود.
تفاوت تفاهم نامه با توافق نامه
توافق‌نامه یا Memorandum of Agreement که به اختصار MOAیا بعضاً Agreement نیز نامیده میشود همان اتفاق نظر و وحدت نظر بین دو یا چند نفر است که به موجب آن سند حقوقی، هر یک از طرفین متعهد به انجام امری خاص میشوند. به عبارت دیگر، توافق‌نامه میتواند به عنوان یک سند حقوقی الزام آوری نیز عمل کند که در آن طرفین برای انجام یا عدم انجام یک یا چند عمل توافق میکنند. این سند حقوقی از نظر الزام آور بودن به پای قرارداد نمیرسد اما از تفاهم نامه الزام آورتر است.
در رابطه با تفاوت های آنها باید گفت:
1- تفاهم‌نامه به خودی خود ایجاد تعهدات قانونی نمی‌کند. این سند بیشتر به عنوان یک یادداشت از مذاکرات و توافقات اولیه بین طرفین عمل می‌کند و نشان‌دهنده درک مشترک آنهاست، اما بر خلاف آن، توافق‌نامه یک سند مکتوب است که برای طرفین ایجاد تعهدات و الزامات قانونی می‌کند. این سند میتواند به عنوان یک قرارداد غیررسمی عمل کند و در صورت نقض، امکان پیگیری قانونی دارد
2- تفاهم‌نامه معمولاً به عنوان یک ابزار برای پیشبرد مذاکرات و ایجاد چارچوبی کلی برای توافقات نهایی استفاده میشود. این سند به طرفین کمک می‌کند تا بر روی موضوعات خاصی توافق کنند و در آینده به آن استناد نمایند. ولیکن توافق‌نامه معمولاً شامل جزئیات بیشتری از جمله تعهدات مالی، نقش‌ها و مسئولیت‌ها، مدت اعتبار و شرایط لغو است. این موارد به وضوح در متن توافق‌نامه ذکر میشوند.
3- آخرین تفاوتی هم که میتوان برشمرد این است که تفاهم‌نامه بیشتر به عنوان یک سند غیررسمی شناخته میشود. و به طور معمول به عنوان یک پیش‌نویس برای قراردادهای آینده عمل می‌کند. ولی توافق‌نامه به طور کلی از نظر حقوقی معتبرتر و رسمی‌تر از تفاهم‌نامه است. و میتواند به عنوان مدرکی برای اثبات توافقات انجام شده بین طرفین در آینده مورد استفاده قرار گیرد.
تفاوت تفاهم نامه با قرارداد
قرارداد که اصطلاحا Contract هم به آن گفته میشود، یک سند قانونی و الزام‌آور است که شامل تعهدات مشخص و قابل اجرا برای طرفین میباشد. قراردادها معمولاً شامل جزئیات دقیق از وظایف، حقوق و مسئولیت‌های هر یک از طرفین هستند. و در صورت عدم رعایت شرایط، می‌توانند به مراجع قضایی ارجاع داده شوند. در بین توافق نامه و تفاهم نامه و قرارداد صرفا همین مفهوم قرارداد توسط قانون گذار تعریف شده است. قانون گذار در ماده 183 قانون مدنی ذکر کرده است که: عقد عبارت از اینست که دو یا چند نفر در مقابل دو یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند. و مورد قبول آنها باشد. که در اینجا عقد همان قراردادهایی است که امروزه بین طرفین بسته میشود.
آیا تفاهم نامه بار حقوقی دارد ؟
این سوال که آیا تفاهم نامه بار حقوقی دارد یا بار مالی به همراه دارد یا اینکه تفاهم نامه الزام آور است بسیار شنیده ایم.
برای پاسخ به این سوالات به ادامه بحث توجه کنید:
اگر بخواهیم تفاوت های قرارداد و تفاهم نامه را بررسی کنیم باید بگوییم
1- تفاهم‌نامه چندان الزام‌آور نیست و همانطور که گفتیم امکان پیگیری قضایی صرفا با استناد به آن ممکن است بسیار سخت باشد . این در حالی است که قرارداد یک سند حقوقی الزام‌آور است که در صورت عدم رعایت شرایط آن، امکان پیگیری قانونی وجود دارد.
2- تفاهم‌نامه معمولاً شامل توافقات کلی و ابتدایی است و جزئیات دقیق مانند تعهدات مالی یا مسئولیت‌ها را در بر نمی‌گیرد. در مقابل، قرارداد شامل جزئیات دقیق و مشخصی از تعهدات و مسئولیت‌های هر یک از طرفین است.
3- تفاهم نامه به عنوان یک سند پشتیبان مذاکرات عمل می‌کند و به طرفین کمک می‌کند تا به درک مشترکی از موضوعات برسند. و هدف از آن، تعیین چارچوبی برای توافق نهایی و ثبت شروط کلیدی است. اما هدف از قرارداد تعیین توافق نهایی عمل می‌کند که تمامی جزئیات و شرایط لازم برای اجرای توافق را شامل میشود. و در واقع بعد از اتمام مذاکرات طرفین به انعقاد قرارداد روی میاورند.
4- نکته اخر اینکه تفاهم‌نامه معمولاً دارای مدت اعتبار مشخصی نیست و میتواند به راحتی تغییر کند یا لغو شود. در حالی که قراردادها معمولاً دارای شرایط خاصی برای لغو و اعتبار هستند که باید رعایت شوند.
همانطور که تا اینجا بررسی کردیم متوجه شدیم این سه مفهوم وجه افتراق هایی با یکدیگر دارند، و به طور کلی میتوان درمورد تفاوت این سه سند قانونی یعنی تفاهم نامه، توافق نامه و قرارداد چنین گفت که از حیث زمانی، طرفین هنگامی که مذاکرات اولیه خود را انجام میدهند دست به تنظیم یک تفاهم نامه ای میزنند تا این مذاکرات را منسجم و مکتوب کنند. در مرحله بعد قبل از اینکه سراغ قرارداد بروند. نیاز است مذاکراتی در ادامه بحث و گفت و گوهای پیشین که در قالب تفاهم نامه ثبت شده بود را انجام دهند. و به عنوان یک توافق نامه این مذاکرات نیز مکتوب شود و سپس در مرحله آخر بعد از اتمام مذاکرات حالا وقت تنظیم قرارداد رسیده است.
از حیث لازم الاجرا بودن نیز باید گفت قرارداد کامل ترین نوع یک سند حقوقی از جهت الزام آوری میباشد و در مرحله بعد توافق نامه قرار میگیرد و در آخر نیز تفاهم نامه.
اصول تنظیم تفاهم نامه
برای تنظیم چنین سندی باید اصولی را مدنظر داشته باشید تا بعدا دچار ضرر و زیان هایی که به خاطر امضای یک تفاهم نامه ساده حتی فکر آن را هم نمی کردید، نشوید.
1-لحاظ کردن ضمانت اجرای مالی
در ابتدا در نظر داشته باشید که تفاهم نامه اصولا جای تعهد نیست! تعهدات در قرارداد مطرح میشوند ولیکن چنانچه تصمیم داشتید تعهدی در چنین قراردادی برای طرف مقابل خود بگذارید. حتما یک ضمانت اجرای مالی درنظر داشته باشید. تا در صورتی که طرف مقابل از انجام تعهدات مقرر شده شانه خالی کرد، بتوانید وی را ملزم به ایفای تعهداتش کنید.
2- ذکر جزئیات تعهدات
اغلب تفاهم نامه ها برای مشارکت و همکاری دو طرف برای انجام یک پروژه معینی تنظیم میشوند.در این موارد حتما تعهدی مبنی بر حسن انجام کار برای طرف مقابل ذکر کنید. و همانطور که در بند قبل گفتیم، یک ضمانت اجرای مالی همیشه میتواند برای الزام به تعهدات کارساز باشد.
3- رازدار باشید!
سعی کنید در مرحله مذاکرات اطلاعات حساس کسب و کار خودتان را به اشتراک نگذارید. صرف وجود چنین سندی نباید سبب شود شما به طرف مقابل خود کاملا اعتماد کنید. و تا مرحله قرارداد باید اطلاعات محرمانه و اسرار تجاری کسب و کار خود را مسکوت نگه دارید. توصیه ما این است که حتما در این سند یک ماده برای حفظ محرمانگی و عدم رقابت قرار دهید.
در نظر داشته باشید تک به تک بندهای یک تفاهم نامه در نهایت میتواند برای شما جنبه الزام آوری داشته باشد. و از آنجایی که شما زیر این سند قانونی را امضا میکنید. مسئولیت همه تعهدات و مفادی که در آن نوشته شده است هم پای شماست. اینکه میگوییم تفاهم نامه ضمانت اجرایی محکم به مانند قرارداد ندارد. ازین سبب است که تعهدات کمتری در آن آورده اند و طرفین در تفاهم نامه صرفا در پی مکتوب کردن مذاکرات کلیدی و اولیه هستند. نه بدین معنا که یک تفاهم نامه ضمانت اجرایی ندارد! پس در نظر داشته باشید که تفاهم نامه را کامل مطالعه کنید و بدانید هرجای تفاهم نامه که تعهدی مطرح باشد. شما در صورت امضای تفاهم نامه ملزم به رعایت آن هستید.
در صورتی که مایل باشید میتوانید با کارشناسان گروه حقوقی فینولا برای تنظیم و دریافت تمام اسناد حقوقی الزام آور معتبر تماس حاصل فرمایید.
