داوری چیست؟
هنگامی که طرفین بخواهند برای حل و فصل اختلافاتی که ممکن است در آینده شکل بگیرد توافقی شکل دهند، دست به انتخاب نهادی به نام داوری میزنند واین نهاد میتواند داوری سازمانی یا داوری موردی باشد.
به طور مختصر میتوان داوري را رفع اختلاف بين طرفین در خارج از محیط دادگاه به وسيله شخص يا اشخاص حقيقي يا حقوقي انتخاب شده از سوی طرفین تعریف کرد.
جهت ارجاع اختلافات بین طرفین به نهادی غیر از دادگاه و محاکم، از نهادی به نام داوری استفاده میکنیم. و موافقت نامه داوری تنظیم کرد. موافقت نامه داوري هم توافقي است بين طرفين كه به موجب آن تمام يا بعضي از اختلافاتي كه در مورد يـك يا چند رابطه حقوقي (قراردادي يا غير قراردادي) به وجود آمده يا ممكن است در آینده به وجود آید، به داوري ارجاع می شـود. موافقـت نامـه داوری ممكـن اسـت به صورت شرط داوري در قرارداد و يا به صورت قراردادی مجزا باشـد.
هنگامي كه طرفين بخواهند موافقت نامه داوری تنظيم نمايند، ايـن پرسـش بـرای آنها مطرح است كه داوری بايد چگونه، در چه شرايط و تحت چه قالبی باشد. برای پاسخ به این سوالات باید به نوع داوری انتخابی طرفین توجه کرد. نوع داوری بطور كلي میتواند به صورت موردی و سازمانی باشد. هرکدام از این دو روش دارای شرایط و مزایای خاصی هستند که در ادامه به آن می پردازیم. انتخاب نوع داوری، از جهت نظام حقوقی حاکم بر داوری، حدودي كه طرفين خواهند توانست جريان داوری را كنتـرل كننـد. و درنهايت از جهت اجرای راي ديوان داوری، بسیار تاثیر گذار و دارای اهمیت است.
داوری موردی
داوری موردی يا اختصاصی همانطور كـه از نـام آن پيداسـت، سـاختار داوریست که مختص به دعوای خاص درجریان ميباشد. و از قبل با توافـق طـرفين متناسب با دعواي آنها تعيين ميشود. و اين داوري تنها در خصوص همان دعوا مورد استفاده قرار میگیرد. پس از پايان داوري موردی، ساختار و قالب آن در پرونده مربوطه بايگاني ميشود. و معمولا در دعاوي ديگر نیز قابـل اسـتفاده نيـست.
در ايـن نـوع داوري طرفين چگونگي اجراي تمامي مراحل داوري از شـروع تـا صـدور راي را پـيش بينـی و توافق ميكنند. این توافقات شامل آيين يا تشريفات داوري، چگونه زمان بنـدي بـراي اداره و اجـراي داوری تعداد داوران و چگونگي تعيين يا نصب آن ها، ترتيب ارائه مدارك و شهادت شهود، و ساير موارد لازم براي بازتاب خصوصيات قرارداد موضوع دعوي خواهد بود.
سکوت طرفین در مورد نوع داوری
در بعضی موارد میبینیم طرفین قرارداد، نهاد داوری را برای حل اختلافات خود برگزیده اند، اما نوع داوری را مشخص نکرده اند. در چنین مواردی که نوع داوری مسکوت مانده، اصولا داوری موردی درنظر گرفته میشود. البته که باید به قانون يا قواعد داوري محل داوري نیز توجه کرد. زیرا بر اساس محل داوری، جزئیات و چگونگی آن تعیین میگردد.
ویژگی های داوری موردی
1- از سایر سـازمان هـاي داوري کاملا قواعد مستقلی دارد.
2- قواعدي كه طرفين تعيين ميكنند درباره همان دعوا و بين همان طرفين خواهـد بود.
3- مقررات داوری موردی تنها زمانی اجرا میشود که اختلافی بین طرفین شکل بگیرد.
4-قواعد داوری بعد از اتمام داوري و صدور راي از بين ميروند.
4- در اين نوع داوری طـرفين بیشترین سطح انعطاف پذيري را در توافق بر تعيين قواعد شـكلي برخوردارنـد. در اين نوع داوری طـرفين بـر روش و آيـين داوری كنتـرل کاملی دارند.
5- تنها محدودیت برای تعیین قواعد داوری موردی، قواعد آمره قانون محل داوری ميباشد.
6- این نوع داوری، اصولا توسط دولت ها مورد استفاده قرار میگیرد. زیرا که دولت ها معتقدند داوری سازمانی به علت تاثیرپذیری آنها از قواعد محل سازمان داوری از بی طرفی خارج میشوند. دولت ها به طور كلي ترجيح ميدهند كه يك روش مـوردي مـستقل بـراي داوري دعاوی خود ايجاد كنند كه به اين طريـق حـداكثر درجـه اطمينـان را از لحاظ غير ملي بودن ايجاد كند و بر حاكميت آنها كمترين تاثير را داشته باشد.
داوری سازمانی
داوري سازماني زمانی برگزار میشود كه طـرفين توافـق كننـد، نهاد داوري ای که اختلاف آنان را حل و فصل میکند یک سازمان داوری باشد. سازمان داوری ممکن است راسا خود به حل و فصل اختلاف و داوری بپردازد، يـا اینکه روند داوری توسـط آن سـازمان كنترل، اداره يا مديريت شود.
در گوشه کنار دنیا، سازمانها و موسسات داوري بين المللي مختلفی در امر داوري ایفای نقش میکنند. در سالهاي اخير شمار سازمان هاي جديد در سراسر جهان افزایش پیدا کرده است. بسياري از كـشورها و مراكـز عمـده تجاري، سازمان هايي را تاسيس کرده اند كـه خـدمات داوري ارائـه مـينماينـد. ايـن سازمان ها به طور معمول قواعد داوري خاص خود را دارنـد و ويـژه خـدمات داوري هستند، یا صرفا بخشي از فعاليت ها و وظـايفشان پیرامون داوري مـيباشـد. و بـه حـسب سـاختار سازماني خود در اداره داوري هم ایفای نقش میکنند و این امر را تسهيل ميكنند.
ارجاع دعاوي تجاري بين المللي به امر داوري رايج ترين راه حل مسائل و دعاوي تجاري محسوب ميشود.
انتخاب سازمان داوری
اولین موضوعی که طرفين قرارداد با آن برخورد میکنند انتخاب يك سازمان داوري مناسب براي قرارداد يـا دعـواي خاصـشان است. برای مثال در خصوص داوري دعوايي كه مربوط به يك منطقه خـاص جغرافيـايي مـيشـود. سـازمان داوري منطقه اي موجود در آن بخش جغرافيايي نسبت به بقیه ساطزمان ها در اولویت است. یا در دعـاوي مربـوط بـه سرمايه گذاري كه يك دولت هم طرف دعوا است، داوري ايكسيد ميتواند گزینه مناسب تری باشـد.
بعد از انتخاب سازمان داوری مناسب به سازمان مراجعـه مـيكننـد. و از آن ميخواهند كه بر طبق مقررات داوري سازمان ذيربط بـه داوري بپـردازد. يعنـي ضـمن كمك به انتخاب داور و ارجاع دعوي به داور، بر جريان كار نیز نظـارت نمـوده. و داوري را مديريت نمايد. مديريت داوري توسط سازمان داوري از جملـه متـضمن تـسهيل رونـد تعيين داور و كسب متولي وی و نظارت بر حسن جريان داوری است.
در مواردی مشاهده میشود در قراردادهایی که ضمن آن بند داوری درج میشود. داوری سازمانی معمولا توسط یک طرف قرارداد انتخاب میشود. و طرف دیگر هم بدون تحقیق و بررسی صرفا به دلیل اینکه امر داوری برعهده یک سازمانی قرار گرفته است، آن را می پذیرد. یا اینکه طرفین صرفا بر اساس اینکه یک سازمان داوری در منطقه ای، شهرت دارد آن را انتخاب میکنند. در صورتی که بين سازمان هاي مختلف داوري از جهت سطح و نوع اداره داوری تفـاوت اساسـي وجـود دارد. و باید هریک از آنها را به دقت بررسی کرد.
هر سازمان داوري، مولفه هاي خاصی برای خودش دارد. برای مثال تعـداد داوران، حق طرفين در انتخاب داوران، شیوه پيشنهاد و نصب داوران توسط سازمان، حـدود اسـتقلال و بـي طرفـي داوران، حدود اختيـار داوران در كنتـرل جريـان رسـيدگي داوري و چگونگي محاسبه هزينه داوري و حق الزحمه داوران در هر سازمان به کل متفاوت است.
برای مثال آي. سـي. سـي. داوري را توسـط داوري نامـه، تعيـين محدوديت زماني براي صدور راي و كنترل راي از لحاظ شكلي اداره ميكند، در حـالي كه دادگاه داوري بين المللي لندن پس از نصب ديوان داوري، اداره داوري را به رسيدگي به جرح داوران و وساطت در توافق و پرداخت حـق الزحمـه آنهـا محـدود مـيكنـد. بنابراين لازم است هنگام انتخاب يك سـازمان داوري طـرفين از ويژگـيهـاي آن آگـاه باشند.
ویژگی های داوری سازمانی
1- داوری قابل اطمینان: اولین ویژگی داوری سازمانی بلاشک این است که داوری بهتر و مطمئن تری توسط سازمان ها نسبت به داوری موردی و توسط اشخاص حقیقی برگزار میشود. این سازمان ها اصولا دیوانی را تشکیل میدهند که به طور مستقیم یا تحت نظارت آنها امر داوری برگزار میشود و طرفین اختلاف یا داور نمیتواند با عدم حضور یا کم کاری کردن خللی در فرایند داوری ایجاد کند.
2- تسریع امر داوری: در داوری سازمانی، با تعيين مواعـد و ضوابط راجع به انتخاب داور این امر را منظم نموده است. و ضمن جلوگيري از تأخير در انتخـاب داور، با پيشبيني مقررات جايگزين در صورت عدم توفيق اصحاب دعوي بـه سـازمان اجازه ميدهد كه خود به انتخاب داور اقدام نمايد در نتيجه از اطاله وقت و تأخير در جريان رسيدگي جلوگيري ميشـود. همچنین بسازمان این اختیار را دارد که تـا بـا انتخاب كارشناسي به نصب داوران باتجربه در قضيه مربوط اقدام نمايد.
به عنوان نمونه، آيـين داوري 1998 ICC مقرر ميكند كـه در صـورتيكه طـرفين تعـداد داوران را معـين نكـرده باشند. یك نفر داور (داور منفرد) تعيين خواهد شد، مگر اينكه به نظـر سـازمان، اوضاع و احوال قضيه انتصاب سه داور را اقتضا كند و نیاز به تعیین هیئت داوری سه نفر کند.
ویژگی دیگری که سبب تسریع امر داوری میشود، وجود آيين داوري سازمان هاي مهم داوري است. که معمولاً طوري تنظـيم شـده اسـت كـه مواعـد مشخص را براي هر يك از مسائلي مانند پاسخ به درخواست داوري، انتخاب و انتصاب داور، عزل داور، و صدور رأي مقرر ميكند و تكاليف خاصي را جهت نظارت و تامين رعايت مواعد ذيربط بـر عهـده سـازمان داوري ميگذارد. براي مثال ماده 24 آيين داوري 1998 ICC مقرر ميكند مهلت صدور رأي شش ماه از تاريخ امضاء قرارنامه داوري است.
3- هزینه های معقول داوری: در رابطه با هزینه های داوری سازمانی باید گفت. ازین جهت که دستمزد داوران توسط سازمان ها از قبل تعیین میشود. و روی آن کنترل بیشتری وجود دارد، این هزینه ها حدالامکان به حداقل میرسد. و خصوصا با توجه به سطح کیفیت داوری ای که سازمان ها ارائه میدهند میتوان گفت صرفه با داوری سازمانی است. هرچند به طور کلی باید گفت که هزینه های داوری سازمانی با لحاظ تمام مقررات کنترلی برهزینه ها همچنان از داوری موردی بیشتر است. علت آن هم مخارخ بالای درون سازمان هاست.
4-بی طرفی سازمان داوری: چهارمین ویژگی که داوری سازمان ها را تبدیل به گزینه بهتری برای خصوصا حزب های سیاسی خاص یا جریان های اقتصادی مختلف میکند، ویژگی بی طرفی سازمان های داوری معتبر است. مانند مرکز داوری اتاق بازرگانی بین المللی ICC که بدون وابستگی خاصی در عرصه جهانی فعالیت میکند.
5-آیین نامه های سازمان های داوری: مقرراتی که داخل سازمان های داوری برای امر داوری درنظر گرفته میشود، تا حد زیادی خلا مقررات داخلی در خصوص داوری را پوشش میدهد و اکثر ابهامات قانونی را توسط همان آیین نامه ها برطرف میکنند.
6- حضور مشاور حقوقی در کنار داورین: وجود دستیار حقوقی در سازمان های داوری اطمینان بیشتری برای طرفین اختلاف ایجاد میکند. این دستیارها در خصوص چگونگی پیگیری پرونده و همچنین ارائه نظر مشورتی به داوران میتوانند ایفای نقش کنند. برای مثال ICC دبیرخانه هایی به همین منظور شکل گرفته است و در زمانی که صدور رای بیش از اندازه متعارف طول بکشد، به داوران جهت تسریع فرایند داوری کمک میکنند و طرفین دعوا را از جریان داوری آگاه میکنند.
مشروعیت حکم داوری سازمانی
رای داوری سازمانی لازم الاجرا برای طرفین دعواست. آراء صادره از این نهاد، از حیث لازم الاجرا بودن مانند آراء شورای حل اختلاف بوده می توان آن را زیرمجموعه ی شورای حل اختلاف قلمداد کرد. ضمن اینکه مشروعیت فعالیت های آن، مستفاد از اطلاق آیات، روایات و استدلال بر سیره و دلیل عقل، قابل استناد است. همچنین سیره عقلایی نیز بر اهتمام به امور دیگران در زمان بروز اختلافات تاکید دارد. همچنین بنابر قواعد فقهی، در مقام ضرورت دفع ضرری که شکل گرفته به عنوان مصادیقی از احسان و نیکوکاری، مشروعیت فعالیت داوری سازمانی را تأیید می کند.
وضعيت داوري سازماني در ايران
الف ـ قانون آئين دادرسي مدني:
علی رغم اشاره بند 4 مـاده 637 قانون آیین دادرسی مدنی به امكـان واگـذاري انتخـاب داور بـه شخص ثالث، در هیچ کجای قانون اشاره ای به داوري سازماني نشده است. و قـانون مـذكور نسبت به وضعيت داوري سازماني ساكت است.
به هر حال به نظر نميرسد كـه اعطـاء مديريت داوري به يك سازمان داوري با قوانين كشور يا نظم عمـومي مخـالفتي داشـته باشد. اتفاقا از جهت آن که به حل و فصل اختلافات کمک میکند و در جهـت تأمين اهداف و مصالح عمومي نيز هست. بنابراين نباید مانعي در راه فعاليت داوري سازماني قانون آيين دادرسي مـدنی وجود داشته باشد. البته منوط به اينكه سازمان داوري با رعایت کامل قوانين آمره و حقوق و تعهدات قراردادی که بین طرفین مورد توافق واقع شده است، در چارچوب قانون عمل نمايد.
ب ـ قانون داوري تجاري بين المللي ايران:
قانون داوري تجاري بين المللي ايران ، اصــل داوري ســازماني و انجــام بعــضي از فعاليت هايي را كه در داوري موردی بر عهده دادگاه است، از سوي سـازمان هاي داوری به رسميت ميشناسد. البته در این قانون اشـاره ای بـه شرایط تأسـيس و ضـوابط فعاليــت سازمان های داوری نشده است.
بند 2 ماده 6 قانون داوري تجاري بين المللي ايران چنین میگوید: «در داوري هاي سـازماني انجام وظايف مندرج در بندهاي 2 و 3 ماده 11 و بند 2 مـاده 13 و بنـد 1 مـاده 14 بـه عهده سـازمان داوري مربـوط اسـت.» در این ماده برخی از تکالیف(انتـصاب داور اختصاصي، داور منفرد و داور ثالث، تصميم گيري در مورد جرح داور و تـصميم گيـري نـسبت بـه اخـتلاف طـرفين در بابا صلاحیت و قدرت داور) صریحا بر عهده «سازمان داوری» قرار گرفته است.
بنظر میرسد آيين داوري يك سازمان داوري ميتواند اختيارات ديگري را نیز در صورتی که با موازين امري قانون مغاير نباشد، به سازمان تفويض نمايد. برای مثال اختيار نظـارت بر مواعد داوری در جهت تسریع امر داوری از چهت اینکه مغایرتی با قوانین داخلی ندارد میتواند در آیین نامه ذکر شود.
ج ـ قانون اساسنامه مركز داوري اتاق ايران:
قانون اتاق بازرگاني و صنايع معـادن ايـران از زاويه ديگري به مرکز داوری اتاق بازرگانی نگریده است.
بند «ح» ماده 5 قانون مذكور به اتاق اختيار ميدهد كه از طريق تـصويب اساسـنامه و تشكيل مركز داوري اتاق ايران در جهت حل و فصل مسائل بازرگاني داخلي و خارجي تلاش نمايد.
قانون اساسنامه مركز داوري از دو مزيت عمده بهره مند است: يكي اينكـه اساسـنامه مركز به موجب قانون مورد تصویب قرار گرفته است. بنـابراين از پشتوانه قانونی مـستحكمي برخـوردار است. ديگر اينكه مركز داوري در اتاق بازرگاني و صـنايع معـادن ايـران تاسـيس شـده است. كه هم از جهت ارتباط اتاق بازرگانی با بخش تجاري و هم از حيث استقرار آن در يک نهاد غيــر دولتــي، بــسيار مطلــوب و مناســب بــا مقتــضيات يــك ســازمان داوري اســت. مركز بايد با تصويب آيين نامه هاي داخلي خود بـه ويـژه آيـين نامـه داوري در امور تجاري داخلي و بين المللي، ضوابط دقيـق و لازم را در جهـت مـديريت دعاوي تنظيم مدرن نمايد. به نحوی كه تكاليف اصحاب دعوي با داور و مركـز داوري بـه خوبي در آن روشن شده باشد.
براس کسب اطلاعات در مورد انواع داوری و چگونگی فرآیند داوری سازطمانی، همچنین تعیین شرط داوری در قراردادتان، میتوانید با مشاورین حقوقی فینولا در ارتباط باشید.
