.کمیسیون ماده 100 شهرداری برای همه شهرنشین‌ها به‌ویژه افرادی که درگیر ساخت و ساز یا خرید و فروش ملک بوده‌اند نامی آشناست.
این کمیسیون وظیفه رسیدگی به تخلفات ساختمانی را دارد. یعنی اگر بنایی بدون اخذ پروانه ساخته شود، بنای ساخته شده مطابق با پروانه اخذ شده نباشد. یا بعد از پایان ساخت، بخش‌های دیگری به بنا اضافه شود، کمیسیون مذکور به آن رسیدگی میکند.
طبق مادۀ 100 قانون شهرداریها، مالکان اراضی و املاک واقع در محدودۀ خدماتی باید قبل از ساختوساز از شهرداریها پروانۀ ساختمان بگیرند. و شهرداریها موظف هستند از طریق مأموران خود از عملیات ساختمانی بدون پروانه یا خلاف پروانه در زمین محصور یا غیرمحصور جلوگیری کنند. در صورت خلاف این ماده، همان‌طور که در مادۀ 100 اشاره شد، جلوی آن‌ها گرفته میشود و عاملان برای رسیدگی به کمیسیون مادۀ 100 ارجاع داده می‌‌شوند.
احداث بنای بدون پروانه (مجوز)
مطابق مادۀ 100 قانون شهرداری مالکان زمین‌‌ها و املاکی که در محدودۀ شهر یا حریم آن واقع شده‌اند، باید قبل از هر اقدامی برای ساختوساز یا تفکیک از شهرداری پروانه (مجوز) بگیرند. درصورتی‌که بنایی بدون گرفتن مجوز ساخت از شهرداری دست به ساختوساز بزند، رأیی که کمیسیون صادر میکند در دو حالت زیر متفاوت خواهد بود:
اگر ساختوساز بدون رعایت اصول فنی و بهداشتی و شهرسازی باشد، کمیسیون موظف است حکم به تخریب بنا بدهد و اگر ساختوساز بدون گرفتن مجوز از شهرداری باشد،
ولی اصول فنی و بهداشتی شهرسازی در آن رعایت شده باشد، کمیسیون میتواند حکم به تخریب یا پرداخت جریمه صادر کند. اگر حکم به پرداخت جریمه صادر شود، میزان جریمه با توجه متراژ بنایی است که بدون مجوز ساخته شده است.
در این حالت به ازای هر مترمربع بنای بدون مجوز، یک‌دهم ارزش معاملاتی ساختمان جریمه دریافت میشود. پس از پرداخت جریمۀ شهرداری و نیز عوارض قانونی برگ پایان‌کار ساختمان صادر میشود.
تخلف تراکم اضافی
مساحت زیربنای هر ساختمان در پروانۀ ساخت آن ذکر میشود، حال اگر زائد بر مساحت زیربنای مندرج در پروانۀ ساختمان اضافه بنا وجود داشته باشد، گفته میشود شخص مرتکب تخلف تراکم اضافی شده است. کمیسیون مادۀ 100 قانون شهرداری در این خصوص میتواند دو نوع حکم صادر کند: 1. تخریب؛ 2. جریمه.
درصورتی‌که در ساخت ساختمان اصول فنی شهرسازی و بهداشتی رعایت نشده باشد یا اینکه کمیسیون در ابتدا حکم به پرداخت جریمه صادر کند ولی این جریمه پرداخت نشود، کمیسیون حکم تخریب بنای اضافی را صادر خواهد کرد. اگر قلع اضافه بنا ضرورت نداشته باشد، کمیسیون حکم به پرداخت جریمه صادر خواهد کرد. عواملی در صدور رأی کمیسیون به اخذ جریمه مؤثر هستند که شامل نوع استفاده از فضای ایجادشده و نوع ساختمان از نظر مصالح است.
موقعیت ملک از نظر مکانی نیز از این حیث مورد بررسی قرار میگیرد که در خیابان اصلی، خیابان فرعی، کوچۀ بن‌باز یا کوچۀ بن‌بست قرار دارد یا خیر.
تخلف مربوط به احداث نکردن پارکینگ
در برخی موارد با توجه به مشخصات پروانه و همچنین نقشهها و ضوابط شهرداری احداث پارکینگ ضروری است. حال اگر سازندۀ ساختمان بدون توجه به این ضوابط پارکینگ نسازد یا اینکه ساخت پارکینگ بدون رعایت اصول فنی شهرسازی و بهداشتی باشد، سازنده مرتکب تخلف شده است. در این موارد اگر امکان اصلاح این تخلف وجود داشته باشد. (پارکینگ ساخته نشده باشد، ولی امکان ساخت مجدد آن وجود داشته باشد)، حکم به اصلاح آن صادر خواهد شد. اگر امکان اصلاح وجود نداشته باشد، حکم به پرداخت جریمه صادر خواهد شد. درصورتی‌که پارکینگ بدون رعایت اصول شهرسازی، فنی و بهداشتی احداث شده باشد، کمیسیون موظف است حکم به تخریب آن صادر کند.
مستحکم نبودن بنا/ رعایت نشدن اصول شهرسازی، فنی و بهداشتی
درصورتی‌که اصول فنی، بهداشتی و شهرسازی رعایت نشود و موجب شود بنا استحکام لازم را نداشته باشد، کمیسیون موظف است حکم تخریب بنا را صادر کند.همچنین اگر اصول شهرسازی، فنی و بهداشتی رعایت نشود، کمیسیون ماده 100 قانون شهرداری موظف است حکم به تخریب صادر کند.
تغییر کاربری
شهرداری در شهرهایی که نقشۀ جامع شهری تهیه شده مکلف است طبق این نقشه در پروانۀ ساختمانی نوع استفاده از ساختمان را قید کند. اگر برخلاف آنچه به‌عنوان نوع استفاده در پروانه و مجوز ساخت ذکر شده، مالک منطقۀ غیرتجاری را محل کسب، پیشه و تجارت کند، شهرداری این موضوع را در کمیسیون مطرح میکند و کمیسیون پس از محرزشدن تخلف، در مهلت مناسب درمورد تعطیلی محل تصمیم میگیرد. اجرای این تصمیم با مأموران شهرداری است.
تخلف مهندس ناظر ساختمان
مهندس ناظر ساختمان باید بر عملیات اجرایی ساختمان نظارت کند تا ساختمانی که ساخته میشود با مشخصات درج‌شده در پروانه و نقشه مطابقت داشته باشد. در پایان‌کار هم باید تأیید کند که ساختمان ساخته‌شده با آنچه در پروانه و نقشه نوشته شده است، مطابقت دارد. اگر مهندس ناظر تخلفی را ببیند ولی آن را به شهرداری اعلام نکند یا برخلاف واقع گزارش دهد و پروندۀ آن ساختمان در کمیسیون مادۀ 100 مطرح شود، شهرداری باید تخلف مهندس ناظر را به سازمان نظام‌مهندسی گزارش دهد.
تجاوز به معابر شهر
درمورد تخلف تجاوز به معابر شهر باید بگوییم که منظور قانون‌گذار عقب‌نشینی نکردن مالک است و واژۀ تجاوز از باب تسامح و تساهل به کار رفته است. تخلف تجاوز به معابر شهر در تبصرۀ 6 مادۀ 100 قانون شهرداری زمانی تحقق پیدا میکند. که مالک بنا در هنگام نوسازی برخلاف پروانه یا بدون پروانه و با رعایت نکردن برهای اصلاحی مصوب شهرداری و مراجع مربوطه شروع به ساختن ملک جدید کند یا به نحوی از آنجا به ملک سابق خود و ملک فعلی شهرداری تجاوز کند.
درحقیقت شخصی که تحت عنوان تجاوز به معابر شهر متخلف شناخته میشود، ابتدابه‌ساکن مالک است و حقیقتاً تجاوزی به ملک دیگری انجام نداده و درواقع به ملک سابق خود تجاوز کرده است. اما بر اثر گذشت زمان ملک مزبور تماماً یا بعضاً در طرحهای مصوب شهرداری و مراجع مربوطه واقع شده است. چنین طرح‌هایی یا فوری و ضرب‌الاجلی است که دولت با پرداخت ارزش ملک به مالک و خراب‌کردن آن طرح خود را اجرا میکند. یا اینکه مهم و فوری نیست، ولی حتماً باید انجام گیرد. حال اگر مالک ملک قصد نوسازی یا تجدید بنا را دارد باید براساس چنین طرحی ساختوساز کند. و اگر خلاف آن ساختوساز کند بدون علم به اینکه ملک مزبور تماماً یا بعضاً مشمول تخلف تجاوز به معابر میشود، شهرداری مکلف است از ادامۀ عملیات جلوگیری و در کمیسیون طرح دعوا کند.
متن مادۀ 100 قانون شهرداریها
مالکان اراضی و املاک واقع در محدودۀ شهر یا حریم آن باید قبل از هر اقدام عمرانی یا تفکیک اراضی و شروع ساختمان از شهرداری پروانه بگیرند. شهرداری میتواند به‌وسیلۀ مأمورین خود از عملیات ساختمانی ساختمان‌های بدون پروانه یا مخالف مفاد پروانه اعم از آنکه ساختمان در زمین محصور یا غیرمحصور واقع باشد جلوگیری کند.
تبصرۀ 1:
در موارد مذکور که از لحاظ اصول شهرسازی، فنی یا بهداشتی قلع تأسیسات و بناهای خلاف مشخصات مندرج در پروانه ضرورت داشته باشد. یا بدون پروانۀ شهرداری ساختمان احداث یا شروع به احداث شده باشد. به تقاضای شهرداری موضوع در کمیسیون‌های مرکب از نمایندۀ وزارت کشور به انتخاب وزیر کشور، یکی از قضات دادگستری به انتخاب وزیر دادگستری و یکی از اعضای انجمن شهر به انتخاب انجمن مطرح میشود.
کمیسیون پس از وصول پرونده به ذی‌نفع اعلام میکند که ظرف ده روز توضیحات خود را کتباً ارسال کند. پس از انقضای مدت مذکور کمیسیون مکلف است موضوع را با حضور نمایندۀ شهرداری، که بدون حق رأی برای ادای توضیح شرکت میکند. ، مطرح و ظرف مدت یک ماه تصمیم مقتضی را برحسب مورد اتخاذ کند. شهرداری مکلف است در مواردی که از ادامۀ ساختوساز ساختمان بدون پروانه یا مخالف مفاد پروانه جلوگیری میکند. ، حداکثر ظرف یک هفته از تاریخ جلوگیری، موضوع را در کمیسیون مذکور مطرح کند، در غیر این صورت کمیسیون به تقاضای ذی‌نفع به موضوع رسیدگی خواهد کرد.
درصورتی‌که تصمیم کمیسیون بر قلع تمام یا قسمتی از بنا باشد مهلت مناسبی که نباید از دو ماه تجاوز کند تعیین میکند. شهرداری مکلف است تصمیم مزبور را به مالک ابلاغ کند. هرگاه مالک در مهلت مقرر اقدام به قلع بنا نکند شهرداری رأساً اقدام میکند و هزینۀ آن را طبق مقررات آیین‌نامۀ اجرای وصول عوارض از مالک دریافت خواهد کرد.
تبصرۀ 2:
در مورد اضافه بنا زائد بر مساحت زیربنای مندرج در پروانۀ ساختمانی واقع در حوزۀ استفاده از اراضی مسکونی، کمیسیون میتواند. در صورت نبود ضرورت قلع اضافه بنا، با توجه به موقعیت ملک از نظر مکانی (بر خیابان‌های اصلی یا خیابان‌های فرعی یا کوچۀ بن‌باز یا بن‌بست)، رأی به اخذ جریمه‌ای بدهد. که متناسب با نوع استفاده از فضای ایجادشده و نوع ساختمان از نظر مصالح مصرفی باشد. شهرداری نیز مکلف است براساس آن برای وصول جریمه اقدام کند (جریمه نباید از حداقل یک‌دوم کمتر و از سه برابر ارزش معاملاتی ساختمان برای هر مترمربع بنای اضافی بیشتر باشد). درصورتی‌که ذی‌نفع از پرداخت جریمه خودداری کند شهرداری مکلف است مجدداً پرونده را به همان کمیسیون ارجاع دهد و تقاضای صدور رأی تخریب را کند. کمیسیون در این مورد برای صدور رأی تخریب اقدام خواهد کرد.
تبصرۀ 3:
در مورد اضافه بنا زائد بر مساحت مندرج در پروانۀ ساختمانی واقع در حوزۀ استفاده از اراضی تجاری و صنعتی و اداری، کمیسیون میتواند در صورت نبود ضرورت قلع اضافه بنا، با توجه به موقعیت ملک از نظر مکانی (خیابان‌های اصلی یا خیابان‌های فرعی یا کوچۀ بن‌باز یا بن‌بست)، رأی به اخذ جریمه‌ای بدهد. که متناسب با نوع استفاده از فضای ایجادشده و نوع ساختمان از نظر مصالح مصرفی باشد. شهرداری نیز مکلف است براساس آن برای وصول جریمه اقدام کند (جریمه نباید از حداقل دو برابر کمتر و از چهار برابر ارزش معاملاتی ساختمان برای هر مترمربع بنای اضافی ایجادشده بیشتر باشد). درصورتی‌که ذی‌نفع از پرداخت جریمه خودداری کند شهرداری مکلف است مجدداً پرونده را به همان کمیسیون ارجاع دهد و تقاضای صدور رأی تخریب را کند. کمیسیون در این مورد برای صدور رأی تخریب اقدام خواهد کرد.
تبصرۀ 4:
در مورد احداث بنای بدون پروانه در حوزۀ استفاده از اراضی مربوطه، درصورتی‌که اصول فنی و بهداشتی و شهرسازی رعایت شده باشد. ، کمیسیون ماده 100 شهرداری میتواند با صدور رأی به اخذ جریمه به ازای هر مترمربع بنای بدون مجوز یک‌دهم ارزش معاملاتی ساختمان یا یک‌پنجم ارزش سرقفلی ساختمان، درصورتی‌که ساختمان ارزش دریافت سرقفلی داشته باشد. ، هرکدام را که مبلغ آن بیشتر باشد از ذی‌نفع دریافت کند و سپس بلامانع‌بودن صدور برگ پایان‌کار ساختمان را به شهرداری اطلاع دهد. برای اضافه بنا زائد بر تراکم مجاز براساس مفاد تبصره‌های 2 و 3 عمل خواهد شد.
تبصرۀ 5:
در مورد احداث نکردن پارکینگ یا قابل‌استفاده‌نبودن آن و ممکن نبودن اصلاح آن، کمیسیون میتواند با توجه به موقعیت محلی و نوع استفاده از فضای پارکینگ رأی به اخذ جریمه‌ای دهد. که حداقل یک برابر و حداکثر دو برابر ارزش معاملاتی ساختمان برای هر مترمربع فضای ازبین‌رفتۀ پارکینگ باشد (مساحت هر پارکینگ با احتساب گردش 25 مترمربع است). شهرداری مکلف به اخذ جریمۀ تعیین‌شده و صدور برگ پایان‌کار ساختمان است.
تبصرۀ 6:
در مورد تجاوز به معابر شهر، مالکان موظف هستند در هنگام نوسازی براساس پروانۀ ساختمان و طرحهای مصوب برهای اصلاحی را رعایت کنند. درصورتی‌که برخلاف پروانه یا بدون پروانه تجاوزی در این مورد انجام گیرد شهرداری مکلف است از ادامۀ عملیات جلوگیری کند و پرونده را به کمیسیون بفرستد. در سایر موارد تخلف مانند مستحکم نبودن بنا، رعایت نکردن اصول فنی و بهداشتی و شهرسازی در ساختمان رسیدگی به موضوع در صلاحیت کمیسیون‌های مادۀ 100 است.
تبصرۀ 7:
مهندسان ناظر ساختمانی مکلف‌اند مستمراً بر عملیات اجرایی ساختمانی که به مسئولیت آن‌ها احداث میشود از لحاظ انطباق ساختمان با مشخصات مندرج در پروانه و نقشهها و محاسبات فنی ضمیمۀ آن نظارت کنند. و در پایان کار مطابقت ساختمان با پروانه و نقشه و محاسبات فنی را گواهی کنند.
هرگاه مهندس ناظر برخلاف واقع گواهی کند یا تخلف را به‌موقع به شهرداری اعلام نکند و موضوع منتهی به طرح در کمیسیون مندرج در تبصرۀ یک مادۀ 100 قانون شهرداری و صدور رأی بر جریمه یا تخریب ساختمان شود. ، شهرداری مکلف است مراتب را به نظام معماری و ساختمانی منعکس کند.
شورای انتظامی نظام مذکور موظف است مهندس ناظر را در صورت ثابت‌شدن. تقصیر مطابق قانون نظام معماری و ساختمانی حسب مورد، با توجه به اهمیت موضوع، به 6 ماه تا سه سال محرومیت از کار و درصورتی‌که مجدداً مرتکب تخلف منجر به صدور رأی تخریب به‌وسیلۀ کمیسیون ماده 100 شهرداری شود به حداکثر مجازات محکوم کند.
شورای انتظامی نظام معماری و ساختمانی مراتب محکومیت را در پروانۀ اشتغال ناظر درج میکند و در یکی از جراید کثیرالانتشار اعلام میشود. شهرداری مکلف است تا صدور رأی محکومیت، به‌محض وقوف از تخلف مهندس ناظر و ارسال پرونده به کمیسیون ماده 100 شهرداری، به مدت حداکثر 6 ماه از اخذ گواهی‌امضای مهندس ناظر مربوطه برای پروانۀ ساختمان شهرداری خودداری کند.
مأموران شهرداری نیز مکلف‌اند بر ساختمان‌ها نظارت کنند و هرگاه از موارد تخلف در پروانه به‌موقع جلوگیری نکنند. یا در مورد صدور گواهی انطباق ساختمان با پروانه مرتکب تقصیری شوند طبق مقررات قانونی به تخلف آنان رسیدگی میشود.
درصورتی‌که عمل ارتکابی مهندسان ناظر و مأموران شهرداری واجد جنبۀ جزایی باشد ازاین‌جهت نیز قابل‌تعقیب خواهند بود. اگر دستور شهرداری در مواردی که این نهاد مکلف به جلوگیری از عملیات ساختمانی است اجرا نشود.، شهرداری میتواند از طریق مأموران اجراییات خود و در صورت لزوم مأموران انتظامی برای متوقف‌ساختن عملیات ساختمانی اقدام کند.
تبصرۀ 8:
دفاتر اسناد رسمی مکلف‌اند قبل از انجام معاملۀ قطعی ساختمان‌ها گواهی پایان‌کار ساختمان و در خصوص ساختمان‌های ناتمام گواهی عدم خلاف تا تاریخ انجام معامله را، که شهرداری صادر میکند، ملاحظه و مراتب را در سند قید کنند. دربارۀ ساختمان‌هایی که قبل از تصویب قانون 6 تبصرۀ الحاقی به مادۀ 100 قانون شهرداریها (24/11/1355) معامله انجام گرفته. و از ید مالک اولیه خارج شده باشد درصورتی‌که مورد معامله کل پلاک را شامل نشود، گواهی عدم خلاف یا برگ پایان ساختمان الزامی نیست. و با ثبت و تصریح آن در سند انجام معامله بلامانع است. در مورد ساختمان‌هایی که قبل از تاریخ تصویب نقشۀ جامع شهر ساخته شده‌اند. درصورتی‌که اضافه بنای جدیدی حادث نشده باشد و مدارک و اسناد نشان‌دهندۀ ایجاد بنا قبل از سال تصویب طرح جامع شهر باشند با ثبت و تصریح مراتب فوق در سند مالکیت انجام معامله بلامانع است.
تبصرۀ 9:
ساختمان‌هایی که پروانۀ ساختمان آن‌ها قبل از تاریخ تصویب نقشۀ جامع شهر صادر شده است از شمول تبصرۀ 1 ماده 100 قانون شهرداری معاف هستند.
تبصرۀ 10:
در مورد آرای صادره از کمیسیون ماده 100 شهرداری هرگاه شهرداری، مالک یا قائم‌مقام او از تاریخ ابلاغ رأی ظرف مدت ده روز به آن رأی اعتراض کنند. ، مرجع رسیدگی به این اعتراض کمیسیون دیگر مادۀ 100 خواهد بود که اعضای آن غیر از افرادی هستند که در صدور رأی قبلی شرکت داشتند. رأی این کمیسیون قطعی است.
تبصرۀ 11:
آیین‌نامۀ ارزش معاملاتی ساختمان پس از تهیه توسط شهرداری و تصویب انجمن شهر در مورد اخذ جرائم قابل‌اجراست. و این ارزش معاملاتی سالی یک بار قابل‌تجدیدنظر خواهد بود.
