توکن NFT و چالش های حقوقی آن

همچنان که ملل و جوامع در بسیاری از ابعاد و زوایای دنیای کریپو و ارز های دیجیتال سردرگم مانده اند اما جهان کریپتو به مسیر خود ادامه می دهد و هراز چند گاهی با پدیده های مواجه می شویم که تغییرات گسترده در ارکان نظم کنونی می دهند که قرن ها مبنای مراودات اقتصادی و حقوقی بوده اند .

یکی از این پدیده ها توکن NFT  است که امروز به توضیح آن بیشتر خواهیم پرداخت البته نگاه ما به NFT در این مقاله جنبه های حقوقی آن است تا جنبه های فنی! چرا که به جنبه های فنی آن مجلات و وب سایت های بسیاری پرداخته اند اما آنچه تا کنون غافل مانده جنبه های حقوقی این پدیده است .

اما NFT چیست؟

NFT مخفف عبارت Non-fungible Token است که بسیاری از سایت ها فارسی زبان از آن به عنوان توکن غیرقابل معاوضه یاد کرده اند که به نظر می رسد ترجمه صحیح از این عبارت نیست که در ادامه به توضیح آن بیشتر خواهیم پرداخت. اما بد نیست پیش از آنکه به ابعاد حقوقی این توکن بپردازیم مقداری در خصوص ماهیت آن صحبت کنیم .

NFT یک توکن بر روی بستر بلاکچین

NFT نیز یک نوع توکن است که در بستر بلاک چین قابل ایجاد و معامله است بنابراین نیاز است که برای داشتن یک توکن NFT در بستر هایی که امکان عرضه توکن در شبکه بلاکچین فراهم است مانند اتریوم ، استلار، بیت کوین و غیره اقدام به تعریف توکنNFT  خود نماییم.

برای ایجاد توکن های NFT میتوان به یکی از پلتفرم هایی که ایجاد ساخت آن را در یکی از شکبه های مبتنی بر بلاک چین فراهم می آورد مراجعه کنید فایل اثری که توکن آن را خواهید ساخت اپلود نموده و مشخصات ان را وارد می نماید و پس از اتصال کیف پول رمز ارز خود به این توکن میتواند کارمزد ساختن توکن را به پلتفرم پرداخته و پس از تکمیل فرآیند توکن خود را ایجاد و وارد شبکه کنید و پس از آن در پلتفرم های ترید و معامله این نوع توکن ها اقدام به خرید و فروش آن کنید.

هر چند NFT مانند سایر توکن ها ارز رمز محسوب میشود و مبنی بر هش رمزنگاری شده است و در  شبکه بلاکچین و دفاتر کل توزیع شده  ایجاد و معاملات آن ثبت و درج می شود اما تفاوت های بسیاری با توکن های رایج در شبکه دارد :

منحصربه‌فرد بودن

منحصر به فرد بودن ویژگی است که با عث می شود بگویم یک NFT  با NFT  دیگر برابر نیست ! ما در علم حقوق اموال را به دو دسته مثلی و قیمی تقسیم می کنیم و در تعریف اموال مثلي می گوییم  اموالي است كه اشباه و نظاير آن نوعاً زياد و شايع باشد مانند حبوبات و مانند آن (ماده ۹۵۰ قانون مدني) يعني اموال كه عرفاً ميتوان فردي از افراد آن را جايگزين ديگري نمود. در حاليكه در اموال قيمي عرفاً عين همان مال با ویژگی های منحصر به فرد و اختصاصی اش منظور بوده مانند نسخه كتاب خطي و ممكن نيست مال ديگري و لو از همان جنس جايگزين آن گردد. بنابراین در اموال قیمی برخی ویژگی ها باعث می شود که میان خریدار و فروشنده در خصوص یک مال معین توافق کنند که امکان جایگزین کردن برای آن وجود ندارد و اگر موضوع معامله از بین برود معامله اساساً منفسخ می شود. بطور مثال وقتی شما در خصوص خرید صد جلد خرید کتاب اقتصاد کریپتو توافق میکنید در خصوص اموال مثلی توافق کرده اید چون این کتاب در تیراژ بالا چاپ شده است و تهیه مانند آن میسر است اما وقتی در خصوص نسخه خطی فلورانس کتاب شاهنامه توافق میکنید مشخص است که دیگر عین این کتاب خطی وجود ندارد تا در صورت عدم امکان تحویل نسخه مورد توافق نسخه دیگری تحویل شود و توافق شما بر روی همان نمونه خاص بوده است .البته این خاص بودن با توجه به توافق شما تعیین می شود .

غیرقابل ‌تقسیم بودن

برای خرید بیت کوین لازم نیست حتماً یک واحد بیت کوین این ارز دیجیتال تا هشت رقم اعشار قابل‌‌تقسیم است و به‌عنوان مثال می‌توان ۰.۰۰۱ از یک بیت کوین را خریداری کرد. در مقابل، NFT‌ها قابل‌‌تقسیم نیستند و تنها به‌صورت یک واحد کامل جابه‌جا می‌شوند. شما نمی‌توانید مثلاً ۰.۰۱ از یک بلیط یا ۰.۰۱ از یک آیتم بازی را بخرید.

یعنی NFT ها حاوی یک کل واحد هستند و منتشر کننده آن و دریافت کننده آن در خصوص تمامیت یک اثر معامله می نمایند نه جزئی از آن، به همین دلیل است که NFT ها قابل تقسیم نیستند.

مبتنی بر دارایی فکری یا نامشهود

بر خلاف توکن ها که لزوماً مبتنی بر دارایی نیستند، NFT  ها همواره حاوی یک دارایی فکری یا نامشهود می­باشند بنابراین با خرید NFT  شما مالک توکنی خواهید شد که مبتنی بر یک دارایی است .

با خرید توکن NFT مالک چه چیزی می شویم ؟!

این سوالی است که هنوز نمی توان پاسخ دقیقی به آن داد ! در حقوق مالکیت فکری وقتی صحبت از حقوق صاحب اثر می شود دو دسته حق برای وی شناسایی می کنیم حقوق مادی و حقوق معنوی ! حقوق مادی اصولاً مرتبط به منافع مادی ناشی از اثر می باشد مانند حق انتقال و واگذاری ، حق بهره برداری و حق نشر و عرضه و عوایدی که از این حقوق ناشی می شود اما حقوق معنوی مربوط با شخصیت اثر یا مولف آن است مانند حق نام و حق اصلاح و غیره .

اگر بخواهم بهتر منظور خود را برسانم باید این توضیح تکمیلی را با یک مثال عینی ارائه بدهم ؛ تصور کنید شما نویسنده یک کتاب داستانی هستید قانون برای شما به عنوان نویسنده این اثر حقوقی را درنظر گرفته از جمله آنکه حق انتشار و عرضه آن و عواید ناشی از آن به مدت سی سال در انحصار شماست و شما می تواند از محل انتشار و عرضه آن کسب منفعت کنید و یا اینکه این حق را به صورت کلی و جزئی به یک ناشر و یا شرکت چاپ واگذار نمایید و در ازای آن مبلغی را دریافت کنید اما این واگذاری حق انتشار به معنای واگذاری کلیه حقوق خود نسبت به این اثر نیست و دارنده حق انتشار نمی تواند خود را به عنوان نویسنده اثر معرفی کند و همواره شما نویسنده اثر خواهید بود و صرفاً دارنده حقوق مادی با حفظ حقوق معنوی شما می تواند از محل فروش نسخ کتاب شما کسب منفعت نماید.

در خصوص یک اختراع نیز همینطور است حتی شما میتوانید حق مالکانه را واگذار ننماید و صرفاً حق بهره برداری را اعطا کنید ! در اختراع نیز قانون حق انحصاری استفاده از اختراع را به مالک اختراع اعطا نموده و هیچ کس بدون اجازه مخترع نمی تواند از اختراع بهره برداری، تولید یا به فروش برساند حتی اگر به علم و دانش فنی آن دست یافته باشد بلکه باید با انعقاد قراردادی با مالک اختراع اجازه استفاده از آن را بگیرد که اصطلاحاً لیسانس آن را باید کسب کند و یا اینکه مالکیت این اختراع را خریداری کند در هر حال با اعطای لیسانس و یا حق مالکیت همچنان حقوق معنوی مخترع پابرجاست و مالک جدید اختراع نمی­تواند ادعا کند که خود این اختراع را به ثبت رسانده است.

ما با خرید توکن حقوق مادی یا معنوی را بدست می آوریم؟

همانطور که توضیح داده شد در خصوص دارایی های فکری امکان واگذاری حقوق معنوی وجود ندارد و در خصوص حقوق مادی نیز ما به طور کلی میتوانیم دو نوع حق را متصور شویم حق استفاده و حق مالکیت ! حال سوال این است که توکن های NFT شامل کدام یک از این حقوق می شوند!

هنگامی که دارنده اثر در حال ایجاد یک توکن NFT  اثر خود است  در خصوص اینکه درحال فروش و یا واگذاری چه حقی است صحبتی به عمل نمی آورد و صرفاً یک فایل و یا نسخه ای از اثر خود را ( در صورت امکان) ضمیمه توکن می نماید که توسط خریدار قابل دانلود یا بهره برداری است !

در ظاهراً خریدار توکن، دارنده یک نسخه از فایل اصلی اثر شده است ! اما سوالات مهمی در این خصوص وجود دارد!

به طور مثال برای چه باید ما هزینه گزافی را برای خرید توکن یک عکس یا فایل ویدیوئی بپردازیم که به راحتی در اینستاگرام یا یوتیوپ و آپارات قابل دانلود یا اسکرین شات گرفتن است؟! پاسخ سوال این است که اولاً  شما با خرید توکن به فایل اصلی و با کیفیت اصلی دسترسی پیدا می­کنید دوماً احتمالاً شما مالکیت حقوقی در خصوص این اثر شده اید که البته این حق در حال حاضر در حاله ای از ابهام است ! چرا که برای ما هنوز مشخص نیست شما حق بهره برداری را بدست آورده اید ویا حق مالکیت ! زیرا شما صرفاً یک نسخه از فایل اثر را در حاضر در اختیار دارید و احتمالاً کپی این فایل در سیستم مالک اثر همچنان موجود است و امکان انتقال به دیگری و یا فروش آن در قالب توکن دیگر همچنان فراهم است!

پس در خوشبینانه ترین حالت میتوانیم بگوییم در خصوص آثار دیجیتالی، با خرید توکن NFT، شما یک نسخه از محصول یا اثر را دریافت نموده است احتمالاً کپی آن در اینترنت قابل دسترسی است ! حال اینکه با دریافت این نسخه شما مالکیت آن را بدست آورده اید و یا حق بهره برداری جای سوال است ! حتی اگر قدر متیقن بگیریم و  فرض بگیریم حق بهره برداری واگذار شده آیا این حق انحصاری واگذار شده یا غیرانحصاری و همچنان مالک اثر صاحب اثر بوده و میتواند در خصوص مالکیت و یا واگذاری حق بهره برداری معاملات دیگری با دیگران انجام دهد؟!

دریافت رویالتی از NFT ویژگی حق بهره برداری!

یکی از امکاناتی که در هنگام ایجاد توکن NFT وجود دارد این است که صاحب توکن می­تواند تعیین نماید که در معامله هر توکن NFT توسط خریداران و فروشندگان آتی آن چه میزانی نصیب وی گردد.

بنابراین اگر خریدار توکن آن را به دیگری بفروشد منتشر کننده توکن نیز در آن سهمی خواهد داشت ! این ویژگی  NFT  بیشتر در قرارداد های لیسانس فناوری و یا دارایی های فکری به کار می رود در قرارداد های لیسانس صاحب اثر یا لیسانس دهنده معمولاً ابتدای معامله مبلغی را تحت عنوان لام سام (LUMP SUM) دریافت می نماید و در ادامه بسته به توافق فی مابین مبلغی را تحت عنوان رویالتی (ROYALTY)  به صورت ثابت و یا درصدی از فروش یا درآمد سالانه و یا ماهانه دریافت می نمایند .

اما همانطور که بیان شد قرارداد های لیسانس بیشتر در حوزه فناوری و دارایی های فکری مبتنی بر آن مانند اختراعات و طرح های صنعتی رواج دارد و در خصوص آثار هنری و بصری چندان کاربرد ندارد هرچند در این نوع آثار نیز قراردادهای تحت عنوان حق عرضه یا انتشار منعقد می گردد اما معمولاً  که این نوع قرارداد ها  منجر به واگذاری حقوق مادی اثر به صورت جزئی و کلی می شود.

توکن های NFT واحد یا چندتایی !

مساله ای که می تواند ما را به این واقعیت نزدیک کند که توکن های NFT  موجب حق بهره برداری شود تا حق مالکیت آن است که در برخی پلتفرم های ایجاد توکن مانند رریبل میتوان علاوه بر توکن واحد ( SINGLE)  توکن های چندتایی ( MULTIPLE) را ایجاد نمود و در عین واحد چند نسخه از توکن را به فروش رساند !

آیا در خصوص آثار مشهود می توان NFT  ایجاد نمود؟

در حال حاضر عمده کاربرد NFT  ها برای تصاویر گرافیکی رایج در بازی های ویدیوئی و دیجیتالی است ولی مکان انتقال آثار صوتی و تصویری و ویدیوئی دیگر نیز مهیا است. اما سوالی که وجود دارد این است که آیا می توان آثار مشهود و فیزیکی را در قالب NFT  معامله نمود ؟

علی القاعده NFT ها راهکاری برای دنیای دیجیتال است و اگر بخواهیم دنیای غیردیجیتالی را به دنیای دیجیتال مرتبط کنیم چاره ای نیست جز آنکه خود را با دنیای غیردیجیتالی درگیر کنیم!

بنابراین برای انتقال اثار غیردیجیتالی مانند اثر نقاشی روی بوم چاری جز آن نیست که فیزیک آن نیز منتقل شود مگر آنکه قواعدی را برای این نوع معاملات نیز در دنیای غیر دیجیتال وضع کنیم ! مانند آنکه این اثر به صورت امانت در موزه یا مخزنی نگه داری شود و هر زمان که دارنده توکن اراده کند بتواند به آن دسترسی پیدا نماید !

البته اگر بنابر تحلیلی که در بخش قبلی داشتیم بخواهیم توکن های NFT  را در اینجا به عنوان یک حق بهره برداری و مانند آن تحلیل کنیم در اینجا نیز میتوان حق فروش کپی و پوستر و هرآنچه که مرتبط به اثر هنری نقاشی و حقوق مادی آن است به صاحب توکن منتقل می شود و اصل اثر و مالکیت آن همچنان در ید مالک آن باقی می ماند ! بنابراین صاحب توکن بدون آن اصل اثر را در اختیار داشته باشد می تواند از حقوق مادی ان اثر مانند حق نمایش ان در گالری ها یا فروش کپی و کارت پوستال های آن به دیگر ناشرین کسب منفعت کند.

چالش احراز اهلیت، هویت و مالکیت

از همه مباحث چیستی و چگونگی توکن های NFT و ارتباط آن با حقوق مالکیت فکری عبور کنیم ، مسائل اساسی تری در این عرصه وجود دارد که باید نگران آن بود !

در بیشتر پلتفرم هایی که امکان ایجاد توکن NFT برای شما فراهم است اموری چون احراز هویت ، اهلیت و مالکیت چندان اهمیتی ندارد ! در چنین وضعی میتوان شاهد اتفاقات ناگواری بود و این پدیده نه تنها کمک به بهبود تجاری سازی آثار مالکیت فکری نمی نماید بلکه منجر به نقض گسترده حقوق صاحبان اثر می شود. حالتی را فرض کنید هرکسی امکان ایجاد توکن با هویت ناشناس یا جعلی نموده و اثر دیگری را برای فروش عرضه نماید بدون آنکه حقی نسبت به آن داشته باشد !

یا اینکه از نظر قانونی اهلیت قانونی نداشته باشد و یا اینکه آن اثر در عالم واقع موضوع حق و تکلیف قانونی برای اشخاص غیر قرار گرفته شده باشد یا به موجب دستور قضائی توقیف و یا مالکیت آن قبلاً منتقل شده باشد !

به جهت اهمیت آثار مالکیت فکری و حقوق مادی و معنوی با اهمیت آن است که در کلیه کشور ها مکانیزم ثبتی ویژه ای برای ثبت و انتقال حقوق ان در نظر گرفته شده است و سازمان بین المللی WIPO نیز برای حمایت بین المللی از این حقوق شکل گرفته است.

بنابراین فارغ از اینکه این نوع توکن ها چه نوع حقوقی را به دارنده آن اعطا و تفویض می نماید باید دانست که اساساً  این توکن ها مادامیکه ملزومات قانونی را در رابطه با هویت و اهلیت و مالکیت طرفین یک معامله نادیده، بگیرد نمی­تواند جایگاه معتبری در تنظیم روابط حقوقی افراد پیدا کند هرچند گردش مالی بسیاری را به سوی خود جلب نماید که خود میتواند محملی برای وقوع جرم پولشویی باشد .