قاچاق ارز به معنای هرگونه ورود یا خروج ارز از یک کشور بدون رعایت تشریفات قانونی آن کشور است. این تعریف در ماده یک قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز آمده است. که در ادامه به بررسی مصادیق و انواع آن، مجازات قاچاق ارز و موارد دیگری همچون تشریفات قانونی معاملات ارزی و ورود و خروج قانونی ارز میپردازیم.
در ابتدا باید با مفهوم ارز آشنا شویم؛ ارز شامل پول رایج کشورهای خارجی، اعم از اسکناس، مسکوکات، حواله‌های ارزی و سایر اسناد مکتوب یا الکترونیکی است که در مبادلات مالی کاربرد دارد.
در همه‌ی کشورهای دنیا، مقررات خاصی برای کنترل ورود و خروج ارز از آن کشور مشخص شده است. برای مثال سقف معینی مشخص شده است که شما بیشتر از آن نمی توانید ارز وارد کنید یا ارز را از کشور به بیرون ببرید. در کشور ما نیز، طبق آخرین اعلامیه بانک مرکزی در سال ۱۴۰۱ هر شخصی میتواند تا سقف ۱۰ هزار یورو یا معادل آن به داخل کشور وارد نماید. برای خروج ارز از ایران نیز، در صورتی که خروج ارز از طریق مرز های هوایی باشد، تا نهایتا 5 هزار یورو میتوانید ارز را خارج کنید. و از طریق مرز های دیگر یعنی مرز زمینی یا مرز دریایی یا مرز ریلی تا نهایتا 2 هزار یورو میتوانید ارز را از ایران خارج کنید.
ویژگی‌های قاچاق ارز
به طور خلاصه میتوان گفت چند مولفه وجود دارد که میتواند سبب شود امری، قاچاق ارز محسوب شود. این مولفه ها را میتوان چنین برشمرد:
1-عدم اخذ مجوز های لازم: قاچاق ارز زمانی رخ می‌دهد که افراد بدون رعایت تشریفات قانونی، مانند عدم اخذ مجوزهای لازم، اقدام به ورود یا خروج ارز کنند.
2-معاملات ارزی توسط افراد غیرمجاز: انجام معاملات ارزی توسط اشخاصی که مجوز قانونی ندارند، مانند صرافیها یا بانک‌ها، نیز میتواند مصداق قاچاق ارز باشد. این شامل خرید و فروش ارز توسط افرادی غیر از نهادهای مجاز است.
3- استفاده از مسیرهای غیرمجاز: ورود یا خروج ارز از کشور از طریق مسیرهای غیرقانونی، به ویژه بدون اعلام به مراجع ذی‌صلاح، به عنوان قاچاق ارز شناخته میشود.
4- عدم رعایت میزان مجاز: یکی دیگر از مولفه هایی که میتواند سبب شود وارد کردن یا خارج کردن ارز به جرم قاچاق منجر شود این است که بیش از حد مجازی که توسط بانک مرکزی اعلام شده است، اقدام به ورود یا خروج ارز بنمایید.
مصادیق قاچاق ارز
فرض های مختلفی در ماده دو قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، پیش بینی شده است که میتواند باعث شکل گیری جرم قاچاق ارز شود:
1-اولین فرضی که ممکن است در آن قاچاق ارز رخ دهد برای زمانی است که ورود یا خروج ارز بدون رعایت تشریفات قانونی رخ دهد، فرضا بیش از میزان مجاز باشد یا جواز های لازم کسب نشوند. طبق قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، حتی اقدام کردن به خروج ارز بدون رعایت موازین قانونی میتواند به جرم قاچاق ارز منجر شود.
2-در هنگامی که عملی عرفاً معامله ارز تلقی شود مانند خرید، فروش و حواله توسط اشخاصی غیر از موسسات مالی دارای مجوز همچون بانک مرکزی یا صرافی و… صورت بگیرد.
3-تمامی معاملات فردایی ارز نیز چه توسط صرافی انجام شود چه غیر از آن از مصادیق قاچاق ارز است.
4- حالت دیگری که میتواند ذیل مصادیق قاچاق ارز واقع شود، انجام کارگزاری خدمات ارزی در داخل کشور برای اشخاص خارج از کشور بدون داشتن مجوز انجام عملیات صرافی از بانک مرکزی است. لازم به ذکر است کارگزار شخصی است که ما به ازای ارز معامله شده را در کشور دریافت میکند.
5-همچنین عدم ثبت معاملات ارزی در سامانه ارزی یا حتی ثبت ناقص یا خلاف واقع اطلاعات در این سامانه توسط صرافی، بانک یا موسسه مالی- اعتباری دارای مجوز از بانک مرکزی.
6-عدم ارائه فاکتور معتبر یا ارائه فاکتور خلاف واقع یا دارای اطلاعات ناقص به مشتری توسط صرافی، بانک یا موسسه مالی اعتباری دارای مجوز از بانک مرکزی.
7-عرضه، حمل یا نگهداری ارز فاقد فاکتور معتبر یا فاقد مجوز ورود توسط اشخاصی غیر از صرافی، بانک یا موسسه مالی اعتباری دارای مجوز از بانک مرکزی. موارد کمتر از سقف تعیینی توسط بانک مرکزی برای ورود ارز از کشور از شمول این بند خارج است.
تشریفات قانونی برای وارد کردن یا خارج کردن ارز
اگر در هنگام ورود به کشور شخصی بیش میزان مجاز ارز به همراه داشته باشد. باید در زمان ورود به فرودگاه به صورت کتبی یا شفاهی یا از طریق سیستمی در درگاه گمرک با ثبت کردن در واقع به اداره گمرک به نحوی این موضوع را اطلاع دهد. در زمان خروج از کشور نیز در صورتی که ارز همراه مسافر بیش از حد مجاز باشد باید میزان ارز مازاد به گمرک اعلام گردد. با کد رهگیری که به مسافر داده میشود، میتواند به یکی از شعب بانک مراجعه و ارز مازاد را تحویل دهد و در ازای آن از بانک رسید چاپی دریافت نماید.
بنابراین خروج ارز بیش از حد مجاز فقط با داشتن اظهارنامه گمرکی، سند موسسه اعتباری و رسید سنا امکان‌پذیر می‌باشد. در غیر این صورت ارز مازاد قاچاق شناخته شده و توقیف و ضبط می‌گردد.
انواع قاچاق ارز
1- قاچاق ارز حرفه ای یا سازمان یافته
نگهداری، عرضه یا فروش ارز قاچاق توسط واحد‌های صنفی یا صرافیها تخلف محسوب و مرتکبین علاوه بر ضبط ارز، محکوم به جزای نقدی هم میشوند. و این موضوع ممکن است منجر به وقوع جرم قاچاق سازمان یافته هم شود که در ادامه به طور مفصل به مجازات های انواع قاچاق ارز می پردازیم.
2- قاچاق ارز توسط شخص حقوقی
اگر قاچاق توسط شخص حقوقی یا شرکتی انجام شود، دادگاه در ابتدا نسبت به ضبط کالا و یا ارز قاچاق مکشوفه اقدام میکند. و شخص حقوقی، علاوه بر محکومیت به جزای نقدی، حسب مورد به دو تا چهار برابر حداکثر جریمه مقرر برای شخص حقیقی، محکوم میشود.
3- قاچاق کالا و ارز به قصد مقابله با نظام جمهوری اسلامی ایران
در صورتی که مأموران دستگاه‌های کاشف یا وصول درآمد‌های دولت، خود مرتکب قاچاق شوند و یا شرکت یا معاونت در ارتکاب نمایند. علاوه بر مجازات های مذکور در قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز به مجازات مختلس نیز محکوم میشوند.
4- عدم رعایت تعهد ارزی (پیمان ارزی)
رعایت نکردن تشریفات قانونی تعهدات ارزی میتواند باعث شود که وارد کردن ارز، شکل قاچاق به خود بگیرد.
تعهد ارزی به مجموعه‌ای از الزامات قانونی اشاره دارد که صادرکنندگان کالا و خدمات در ایران را الزام به بازگرداندن ارز حاصل از صادرات محصول خود به چرخه اقتصاد میکند. مهلت‌های مشخصی برای بازگرداندن ارز به کشور تعیین شده است که معمولاً بین چهار تا شش ماه از زمان صدور پروانه گمرکی است. عدم رعایت این مهلت‌ها میتواند منجر به مشکلات قانونی و مالی برای صادرکنندگان شود که در ادامه به آن میپردازیم. این الزامات به منظور جبران ضعف و محدودیت های ارزی ناشی از تحریم‌ها و حفظ ثبات اقتصادی کشور وضع شده‌اند.
همانطور که تا به اینجا فهمیدیم، تعهد ارزی به معنای الزام صادرکنندگان به بازگرداندن درصد مشخصی ارز حاصل از صادرات به کشور است. این فرآیند به عنوان یک دستورالعمل از سوی بانک مرکزی ایران در سال ۱۳۹۷ تصویب شده است.
مجازات تخلف از پیمان ارزی
در صورتی که میزان ارز حاصل شده تا مبلغ ده میلیارد تومان (بر اساس بالاترین نرخ اعلامی بانک مرکزی در زمان دریافت ارز) باشد. مرتکب علاوه بر برگرداندن ارز به میزانی که رفع تعهد نشده و محرومیت از فعالیت بازرگانی از شش ماه تا یکسال، به جریمه نقدی معادل دوبرابر کسری یا عدم رفع تعهد بر اساس بالاترین نرخ اعلامی بانک مرکزی از زمان دریافت ارز محکوم میشود.
در حالتی که مبلغ عدم رفع تعهد ارزی معادل ده میلیارد تومان یا بیش از آن بر اساس بالاترین نرخ اعلامی بانک مرکزی در زمان دریافت ارز باشد. مرتکب علاوه بر اعاده ارز به میزان رفع تعهد نشده و محرومیت از فعالیت بازرگانی از یک تا ده سال، به حبس تعزیری درجه پنج و جزای نقدی به میزان معادل دوبرابر کسری یا عدم رفع تعهد (بر اساس بالاترین نرخ اعلامی بانک مرکزی) از زمان دریافت ارز، محکوم میشود.
برای رفع تعهدات ارزی میتوان روش های قانونی ذیل را برگزید:
فروش ارز در سامانه نیما:
این روش، یکی از روش‌های اصلی برای بازگرداندن ارز حاصل از صادرات است. میتوانید ارز خود را در سامانه نیما به فروش بگذارید. سامانه نیما یک سامانه الکترونیکی است که برای خرید و فروش ارزهای خارجی به کار می‌رود.
واردات در مقابل صادرات:
صادرکنندگان می‌توانند با واردات کالا به میزان ارز حاصل از صادرات، تعهدات خود را رفع کنند.
واگذاری ارز حاصل از صادرات به غیر: شما میتوانید ارز را به اشخاص حقیقی و حقوقی و دیگر شرکتها واگذار کنید. که نیاز به ارز برای فعالیت‌های خود دارند.
تهاتر کالا به کالا: میتوانید با استفاده از سیستم تهاتر کالا به کالا، ارز خود را برای خرید کالاهای دیگری که نیاز دارید، معامله کنید.
فروش ارز به شکل اسکناس به صرافی یا بانک: برای رفع تعهد ارزی خود، میتوانید ارز را به صورت اسکناس به بانک مرکزی یا صرافیها بفروشید. و به این ترتیب تعهد ارزی خود را رفع کنید.
بازپرداخت تسهیلات ارزی اعطایی: در صورتی که صادرکنندگان از تسهیلات ارزی استفاده کرده باشند، با بازپرداخت این تسهیلات می‌توانند تعهد ارزی خود را رفع کنند.
مجازات قاچاق ارز
1- قاچاق ارز عادی
طبق ماده هجده قانون مبارزه با قاچاق کالا ارز، هر شخصی که مرتکب عمل قاچاق ارز یا حمل و نگهداری ارز قاچاق شود علاوه بر اینکه آن ارز قانونا ضبط خواهد شد. وی به جریمه‌‌های نقدی به شرح ذیل محکوم خواهد شد:
جزای نقدی ارز وارد شده: مرتکب به یک یا دو برابر میزان بهای ارز وارد شده جریمه نقدی محکوم خواهد شد.
جزای نقدی ارز خارج شده: مرتکب به دو تا چهار برابر میزان بهای ارز خارج شده جریمه نقدی محکوم خواهد شد.
2- قاچاق ارز توسط واحد های صنفی
هنگامی که نگهداری، عرضه یا فروش کالا و ارز قاچاق توسط واحد‌های صنفی یا صرافیها انجام بگیرد تخلف محسوب و مرتکب علاوه بر ضبط کالا و ارز به ترتیب زیر جریمه میشود:
در مرتبه اول، جریمه نقدی معادل دو برابر ارزش کالا یا بهای ریالی ارز قاچاق لحاظ میشود. برای مرتبه دوم شخص محکوم به جریمه نقدی معادل چهار برابر ارزش کالا یا بهای ریالی ارز قاچاق میشود. در نهایت در صورتی که واحد صنفی برای مرتبه سوم مرتکب قاچاق ارز شود. به پرداخت جریمه نقدی معادل شش برابر ارزش کالا یا بهای ریالی ارز قاچاق و نصب پارچه یا تابلو بر سردر محل کسب به عنوان متخلف صنفی و تعطیل محل کسب به مدت شش ماه، محکوم خواهد شد.
3-قاچاق ارز به شکل سازمان یافته
اگر که کالاهای مجاز، مجاز مشروط، یارانه ای و یا ارز به نحو سازمان یافته قاچاق شود. علاوه بر مجازات‌‌هایی مذکور ، حسب مورد مرتکب به مجازات‌‌های زیر محکوم میشود.
– چنانچه ارزش کالای مجاز یا مجاز مشروط تا یکصد میلیون ریال باشد. به نود و یک روز تا شش ماه حبس و در صورتی که ارزش کالا بیش از مبلغ مذکور باشد به بیش از شش ماه تا دو سال حبس محکوم میشود.
– چنانچه ارزش کالای یارانه ای یا ارز تا یکصد میلیون ریال باشد. به دو سال تا پنج سال حبس و در صورتی که ارزش کالا بیش از مبلغ مذکور باشد به حداکثر مجازات محکوم میشود.
4- قاچاق ارز با قصد مقابله با نظام جمهوری اسلامی ایران
در صورتی که ارتکاب قاچاق ارز به قصد مقابله با نظام جمهوری اسلامی ایران یا با علم به مؤثر بودن آن صورت گیرد و منجر به اخلال گسترده در نظام اقتصادی کشور شود. موضوع مشمول قانون مجازات اخلالگران در نظام اقتصادی کشور مصوب ۱۹ /۹ /۱۳۶۹ می‌گردد. و مرتکب طبق مقررات همان قانون مجازات خواهد شد.
5- قاچاق برای تامین مالی ترورسیم و اقدام علیه امنیت ملی
در صورتی که محرز باشد مرتکب جرائم قاچاق ارز با علم و به نحو عمدی، سود حاصل از این جرائم را به نحو مستقیم یا غیرمستقیم برای تأمین مالی تروریسم و اقدام علیه امنیت ملی و پشتیبانی گروه‌های معاند با نظام اختصاص داده است. علاوه بر مجازات‌‌های مقرر در این قانون حسب مورد به مجازات محارب یا مفسد فی الارض محکوم می‌گردد.
6- قاچاق به نحو حرفه‌ای
کسانی که طبق قانون، قاچاقچی حرفه ای محسوب میشوند.علاوه بر ضبط ارز قاچاق، به حداکثر جزای نقدی و تا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزیری و مجازات‌‌های حبس به شرح زیر محکوم میشوند:
– نود و یک روز تا شش ماه حبس برای کالا و ارز با ارزش تا یک میلیارد ریال
– بیش از شش ماه تا دو سال برای کالا و ارز با ارزش بیش از یک میلیارد ریال
7- قاچاق توسط ماموران دولتی
در صورتی که مأموران دستگاه‌های کاشف یا وصول درآمد‌های دولت، خود مرتکب قاچاق شوند. یا شرکت یا معاونت در ارتکاب نمایند. علاوه بر مجازات قاچاق مقرر در این قانون به مجازات مختلس نیز محکوم میشوند. همچنین در صورتی که مأموران ذی صلاح با علم به ارتکاب قاچاق از تعقیب مرتکبان خودداری نمایند. در حکم مختلس محسوب و به مجازات مقرر برای مختلسین اموال دولتی محکوم می‌گردند.
8- قاچاق ارز توسط اشخاص حقوقی
در حالتی که شخص حقوقی قاچاق ارز انجام دهد در مرتبه اول ممانعت از فعالیت شخص حقوقی از یک تا دو سال و در مرتبه دوم انحلال شخص حقوقی و در حالتی که قاچاق توسط شخص حقوقی به شکلی سازمان یافته انجام شود، طبق قانون سبب انحلال شخص حقوقی میشود
9- استفاده از وسایل نقلیه در قاچاق ارز
لازم به ذکر است که اگر هنگام قاچاق ارز، از وسیله‌ی نقلیه استفاده شود (اعم از وسیله نقلیه آبی، زمینی و هوایی)، ارز قاچاق در ابتدا توقیف میشود. و معادل ارزش وسیله نقلیه به جریمه نقدی شخص حمل کننده ارز اضافه میشود. اگر ارزش وسیله نقلیه بیش از ارزش کالا یا ارز قاچاق باشد به جای معادل ارزش وسیله نقلیه، معادل ارزش کالا یا ارز قاچاق به جریمه نقدی حامل اضافه میشود.
مراجع رسیدگی به قاچاق ارز
رسیدگی به جرائم قاچاق کالا و ارز به طور کلی در صلاحیت سازمان تعزیرات حکومتی است. ولیکن در مواردی ممکن است رسیدگی به قاچاق کالا و ارز در صلاحیت دادگاه انقلاب اسلامی قرار گیرد.
طبق ماده 44 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز در صورتی که قاچاق صورت گرفته به صورت سازمان یافته و حرفه ای باشد. یا قاچاق ارز مستلزم حبس و یا انفصال از خدمات دولتی باشد در صلاحیت دادسرا و دادگاه انقلاب است. لازم به ذکر است قاچاق ارز هنگامی مستلزم انفصال از خدمات دولتی است که ترک فعلی توسط مسئولان ذی صلاح رخ دهد. و یا در صورتی که مسئولان و مدیران دولتی در زمینه مبارزه با قاچاق ارز، ترک فعل کنند.
– در صورت نیاز به راهنمایی بیشتر و دریافت مشاوره حقوقی پیرامون مجازات قاچاق ارز و کالا دارید، میتوانید با کارشناسان حقوقی تیم فینولا همین حالا در ارتباط باشید.
