یکی از متداول ترین قرارداد های مورد استفاده در پروژه های پیمانی، عمرانی و زیرساختی، قراردادهای تامین مالی همچون فاینانس، ریفاینانس و یوزانس است. قرارداد فاینانس ابزاری است که به وسیله آن می توان بودجه مورد نیاز برای اجرای پروژه را از طریق دریافت تسهیلات از بانک ها و موسسات اعتباری بین المللی تامین کرد.
در حقیقت امروزه با توجه به وضعیت اقتصادی ناپایدار کشورمان، امکان تامین مالی پروژه ها از طریق بخش های خصوصی داخلی بسیار کم خواهد بود.
از جانب دیگر بودجه های دولتی تعلق گرفته به پروژه های عمرانی نیز محدود بوده و جوابگوی پروژه های زیرساختی و صنعتی بزرگ نیست. به همین دلایل، روش های تامین مالی همچون فاینانس، ریفانانس و یوزانس می توانند فرصتی برای تامین بودجه پروژه ها باشند. در این مقاله به نحوی مختصر در خصوص این روش های تامین مالی و وجه افتراق آن ها از یکدیگر توضیحاتی ارائه خواهم داد.
روش های تامین مالی خارجی
پیش از این در مقاله “اعتبارات اسنادی به بیان ساده” اشاره کردم که اعتبارات اسنادی در واقع وسیله پرداخت در مبادلات بین‌المللی هستند که به‌موجب آن بانک گشاینده اعتبار در ازای دریافت اسناد معین و رعایت شروط اعتبار، به بانک خارجی دیگر اجازه می‌دهد که پرداختی را به حواله‌کرد او انجام دهد و درصورتی‌که ذینفع کالا (یا فروشنده) اعتبار اسنادی را در موعد مقرر به بانک تسلیم نماید، وجه کالا را به فروشنده بپردازد.
در این روش تامین مالی، بازپرداخت بودجه دریافت شده توسط بانک یا شرکت های بیمه اعتبار صادرات تضمین می شود. برای مثال تصور کنید که برای اجرای پروژه ای به تامین کالایی خاص نیاز است و فروشنده کالا که در کشور دیگری زندگی می کندو خریدار به دلیل کمبود نقدینگی نمی تواند وجه معامله را به فروشنده نقدا بپردازد. در چنین حالتی خریدار کالا می تواند از طریق فاینانس و ریفاینانس و یوزانس، معامله خود با فروشنده خارجی را انجام دهد.
- فاینانس: در لغت به معنای تامین مالی و مالیه است. در واقع اعتبار اسنادی بلند مدت و دیداری است. (برای مطالعه در خصوص اعتبارات اسنادی دیداری به مقاله “اعتبارات اسنادی به بیان ساده” مراجعه کنید.)
- ریفاینانس: در لغت به معنی تامین مالی مجدد است. در واقع اعتبار اسنادی کوتاه مدت و دیداری است.
- یوزانس: در لغت به معنی فرجه، مدت است که اعتبار اسنادی غیر قابل برگشت و تایید شده و مدت دار است.
طرفین در فاینانس و ریفاینانس و یوزانس
در اعتبارات اسنادی معمولا سه یا چهار طرف وجود خواهد داشت:
الف)ذینفع اعتبار beneficiary (فروشنده کالا)
ب)بانک گشاینده اعتبار Issuing bank(بانکی که اعتبار را صادر می‌کند و متعهد به پرداخت می‌شود)
ج)بانک کارگزارconfirming bank/ Financier (بانکی که به جهت پرداخت وجه از خریدار به فروشنده با بانک گشاینده اعتبار همکاری می‌کند)
د)متقاضی اعتبارapplicant (خریدار کالا)
فاینانس Finance چیست؟
در فاینانس بانک گشاینده اعتبار از بانک یا موسسه مالی خارجی، درخواست انعقاد قرارداد فاینانس می کند. سپس هر دو بانک مذکور معامله فیمابین خریدار و فروشنده و اعتبار مالی آنان را بررسی می کنند و در صورتی که گشایش اعتبار توجیه پذیر باشد؛ اعتبار فاینانس گشایش می گردد.
بدین ترتیب بانک، وجه معامله را نقدا به فروشنده کالا می پردازد و عملا به جای خریدار وارد معامله با فروشنده شود. با این تفاوت که بانک همچون طرف معامله، مستقیما روی هزینه کرد بودجه، کنترل و نظارتی نداشته و حتی فراتر از آن اساسا تعهدی در موفق شدن پروژه ای که تامین مالی روی آن انجام گرفته است ندارد.
در واقع بانک تنها در ازای تامین بودجه مورد نیاز پروژه، اصل و فرع مبلغ را طی دوره زمانی بلند مدتی از خریدار یا بانک یا شرکت بیمه تضمین کننده قرارداد دریافت می کند.
در فاینانس اصولا کل مبلغ معامله توسط بانک پرداخت نمی گردد و بانک صرفا 85 درصد وجه معامله را می پردازد و ما بقی 15 دردصد باید از طرف خریدار پرداخت گردد.
دوره تسهیلات در فاینانس اصولا بلند مدت بوده و معمولا بین یک تا سه سال است. دوره پرداخت نیز می تواند بین 5 تا 15 سال متغیر باشد.
هزینه های متداول در فاینانس
1- هزینه تسهیلات facility charge:
هزینه تسهیلات به مبلغی گفته می شود که از سوی بانک گشاینده اعتبار، و از طریق بانک کارگزار، به فروشنده پرداخت می شود. نرخ هزینه های تسهیلات می تواند ثابت یا شناور باشد. نرخ ثابت همان مبلغی است که خریدار و بانک گشاینده اعتبار بر سر آن توافق می کنند. اما نرخ شناور نرخی است که از مجموع نرخ لیبورLIBOR و حاشیه سود MARGIN حاصل می گردد.
2-هزینه های تعهد commitment fee:
یکی دیگر از هزینه هایی که خریدار باید به بانک گشاینده اعتبار بپردازد ، هزینه تعهد است. این هزینه برعکس هزینه تسهیلات است و به نسبت هزینه ای است که به مبالغ وتسهیلات استفاده نشده تعلق می گیرد زیرا اعتباردهنده تعهد نموده است که کل مبلغ تسهیلات را جهت اجرای طرح اختصاص دهد. این نرخ فقط یکبار در طول دوره وام (Flat) توسط اعتباردهنده دریافتمی گردد در واقع درصدی از مبلغ تسهیلات است که بیک بار و در هنگام شروع استفاده از تسهیلات اخذ میگردد.
3-هزینه های مدیریت (کارمزد) administration fee:
کارمزدی است که بانک گشاینده اعتبار در ازای خدماتی که به خریدار ارائه می دهد دریافت می کند. این کارمزد مبلغ ثابتی دارد و تنها یک بار از خریدار گرفته می شود. زمان پرداخت کارمزد پس از گشایش اعتبار اسنادی و پیش از اولین پرداخت خواهد بود. اگر پس از مدتی معلوم شودکه نیازی به استفاده از کل مبلغ اعتبار گشایش یافته نیست خریدار نمی تواند کارمزد را به نسبت مبلغی که استفاده نکرده بازگرداند.
4-هزینه های بیمه صادراتی export insurance fee:
هزینه بیمه اعتبار صادراتی درصدی از مبلغ تسهیلات است که توسط موسسات بیمه صادراتی بر اساس رتبه ریسک هر کشور محاسبه و اخذ می گردد.
5-هزینه بازپرداخت اقساطrepayment fee:
به مبلغی گفته می شود که بانک گشاینده اعتبار در ازای دریافت اسناد حمل به فروشنده می پردازد و باید توسط بانک کاگزار طی اقساط تعیین شده در قرارداد منعقده فیمابین دو بانک در مواعد مقرر، بازپرداخت شود.
ریفاینانس Refinance چیست؟
اگر تسهیلاتی که برای تامین پروژه خود استفاده می کنید بلند مدت نبوده و کوتاه مدت (معمولا یک ساله) باشد؛ به اعتباری که بانک کارگزار کشور فروشنده در اختیار بانک گشاینده اعتبار یا بانک مرکزی کشور خریدار قرار می دهد؛ ریفانانس گفته می شود. بدین ترتیب بانک کارگزار و بانک گشاینده اعتبار جانشین خریدار و فروشنده در معامله می شوند.
همانند آنچه در فاینانس مشاهده کردید در این قرارداد نیز فروشنده کالا، وجه معامله را نقدا از بانک گشاینده اعتبار یا بانک مرکزی دریافت می کند و خریدار طی یک دوره زمانی حداکثر یک ساله موظف به بازپرداخت قسطی وجه مذکور به بانک خواهد بود. بدین صورت که یک سال پس از معامله اسناد و مدارک ریفاینانس از بانک گشاینده اعتبار یا بانک مرکزی دریافت خواهد شد و به نسبت مدت از بانک مذکور، نرخ سود دریافت می گردد و خریدار نیز وجه معامله را همراه با بهره متعلقه و کارمزد به بانک بازپرداخت می کند.
دوره تسهیلات در ریفاینانس کوتاه مدت است و حداکثر یک سال است. البته ممکن است بنا بر شرایط بانک گشاینده برای مدت های کوتاه تری همچون سه ماهه و شش ماهه نیز تعیین گردد.
تفاوت فاینانس و ریفاینانس
اگرچه قراردادهای فاینانس و ریفاینانس ماهیتا شبیه هم هستند اما تفاوت هایی نیز با یکدیگر دارند . از جمله :
- دوره بازپرداخت تسهیلات در قرارداد های فاینانس اصولا بلند مدت(بیش از یک سال) و در قرارداد های ریفاینانس اصولا کوتاه مدت(حداکثر یک سال) است.
- بازپرداخت تسهیلات در فاینانس توسط بانک مرکزی تضمین می شود اما بازپرداخت تسهیلات در ریفاینانس توسط بانک ها تضمین می شود.
- اشخاص حقیقی، اشخاص حقوقی، وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی می توانند از تسهیلات فاینانس استفاده کنند. اما در ریفانانس شرکت ها و سازمان های دولتی تنها به شرطی می توانند از این تسهیلات استفاده کنند که از منابع بودجه عمومی کشور به طورکلی یا برای ثبت سفارش خاصی استفاده نکرده باشند.
- چنانچه پیش از این بیان گردید از قرارداد های فاینانس بیشتر برای اجرای پروژه های عمرانی ، زیرساختی و مهندسی استفاده می شود. اما از قرارداد ریفاینانس اصولا برای واردات کالا به کشور استفاده می شود.
یوزانس Usance چیست؟
یوزانس در واقع یکی از انواع اعتبارات اسنادی استکه به‌موجب آن بانک گشاینده اعتبار درازای دریافت اسناد معین و رعایت شروط اعتبار، به بانک دیگر اجازه می‌دهد که پرداختی را به حواله‌کرد او انجام دهد.
در اعتبارات اسنادی مدت‌دار یا یوزانس، فروشنده یا ذینفع اعتبار با خریدار یا متقاضی اعتبار توافق می‌کند که پرداخت مبلغ اعتبار پس از طی مدت‌زمانی خاص (مثلاً 6 ماه پس از تاریخ حمل کالا) صورت گیرد.
در مواردی که فروشنده حاضر به قبول معامله یوزانس نمی گردد ؛ غالباً یک موسسه مالی یا بانک‌های تجاری ثالثی وارد جریان داد و ستد شده و وجه اعتبار را به فروشنده می پردازند تا در سر رسید بهره و اصل یوزانس را از خریدار اخذ نمایند. معمولا یوزانس به صورت اعتبار اسنادی غیر قابل برگشت تایید شده، صادر می شود تا تضمینی برای فروشنده کالا وجود داشته باشد.
تفاوت فاینانس با یوزانس
- در فاینانس معمولا تامین پروژه های بزرگ زیرساختی مطرح است. در حالی که در یوزانس در غالب موارد برای واردات و صادرات کالا و خدمات و یا حتی انتقال دانش فنی مورد استفاده قرار می گیرد.
- تفاوت دیگر یوزانس با فاینانس آن است که اعتبارات اسنادی در یوزانس از نوع مدت دار هستند. اما اعتبارات اسنادی فاینانس و ریفانانس دیداری هستند و به محض رویت تبدیل به پول می شوند.
- دوره تسهیلات در یوزانس کوتاه تر از فاینانس است.
آنچه در این مطلب گفته شد مختصری از کلیات مرتبط با روش های تامین مالی بود. در صورتی که در رابطه با فاینانس و ریفاینانس و یوزانس و سایر طرق تامنی مالی نیاز به راهنمایی دارید،می توانید با مشاوران حقوقی فینولا تماس بگیرید.
