در حوزه عمرانی اجرای موفقیت‌آمیز پروژه‌ها نیازمند مدیریت و هماهنگی و برنامه ریزی دقیق است. یکی از روش‌های مؤثر برای تحقق این هدف، استفاده از مدل های قراردادی EPC (مهندسی، تأمین کالا و ساخت) است. قرارداد EPC به کارفرما این فرصت را می‌دهد تا تمام مراحل پروژه از طراحی اولیه تا راه‌اندازی نهایی را به یک پیمانکار واگذار کند. این قرارداد نه تنها که باعث تسهیل در مدیریت پروژه میشود، امکان کنترل بهتر هزینه‌ها و زمان‌بندی را نیز فراهم میکند. به عبارتی هنگامی که کارفرما نمی‌خواهد ریسک پروژه را برعهده گیرد، با انعقاد یک قرارداد EPC تمامی پروژه را به پیمانکار می‌سپارند. در این مقاله که به دو بخش تقسیم میشود، به بررسی انواع و جوانب مختلف قراردادهای EPC و ویژگی های آن و نحوه تنظیم و انعقاد آن خواهیم پرداخت.
در بخش اول، قرارداد EPC را تعریف میکنیم و ویژگی های قرارداد را برمی شماریم. برای درک بهتر این مدل قرارداد، انواع آن را بررسی میکنیم و در ادامه این بخش یعنی بخش اول، به سراغ تعهدات پیمانکار در قراردادهای EPC می رویم. در بخش دوم تعهدات کارفرما و همچنین سایر شروط و مباحثی که میبایست در قرارداد پیش بینی شود را بررسی میکنیم.
تعریف قراردادEPC
در پروژه های عمرانی یکی از قراردادهایی که میتواند بین کارفرما و پیمانکار منعقد شود قراردادEPC است. نام دیگر این نوع قرارداد کلید در دست یا turn key است(بدین معنا که بعد از اتمام کار توسط پیمانکار، کلید در اختیار کارفرما قرار میگیرد و وی میتواند اقدام به استفاده از پروژه کند و کلید را به اصطلاح بچرخاند. قراردادEPC مخفف کلمه‌های Engineering, Procurement, and Construction به معنای “مهندسی، تأمین کالا و ساخت” است. منظور از این قرارداد این است که سه بخش اصلی انجام یه پروژه عمرانی یعنی مرحله طراحی و مهندسی، خرید تجهیزات و تامین کالا، و همچنین مرحله ساخت و اجرا به پیمانکار سپرده شده و کل مسئولیت‌های مدیریت اجرا و کنترل کیفی پروژه به عهده پیمانکار است.
همانطور که از نام این قرارداد پیداست، پیمانکار مسئولیت این پروژه را از مهندسی اولیه تا ساخت و ساز بر عهده دارد و با توجه به زمان‌بندی موجود در قرارداد، پروژه را در موعد مقرر تحویل به کارفرما می‌دهد. در حین اجرای قرارداد، مالک میتواند تیم مدیریت پروژه تشکیل دهد و در روند تکمیل پروژه نظارت داشته باشد. یکی از عمده‌ترین دلایلی که کارفرما خود پروژه را انجام نمی‌دهد، نداشتن تخصص و یا حتی فرصت کافی است و به همین دلیل از شرکت‌های پیمانکاری با انعقاد یک قرارداد EPC می‌خواهد که پروژه را به مرحله نهایی برساند.
ویژگی‌های قراردادEPC
قراردادهای ای‌پی‌سی ویژگی های منحصر به فردی دارند که آنها را از سایر قراردادهای حوزه پیمان تفکیک میکند. برای فهم بهتر قرارداد ای پی سی بهتر است در ابتدا ویژگی های خاص و مهم قرارداد را بررسی کنیم.
جامعیت قرارداد:
قرارداد EPC شامل تمامی مراحل پروژه از طراحی مهندسی، تأمین کالا و ساخت و نصب تجهیزات تا راه‌اندازی نهایی میشود. این نوع قرارداد به کارفرما اطمینان می‌دهد که یک پیمانکار تمام مسئولیت‌های پروژه را بر عهده دارد و تمامی مراحل توسط وی انجام میشود. در واقع انعقاد این قرارداد به معنای واگذاری تمامی مسئولیت‌ها به پیمانکار است، بنابرین هنگام تنظیم آن باید توجه داشت که انواع مسئولیت‌های عمرانی به‌طور دقیق تعریف و تبیین شوند.
تحویل نهایی:
همانطور که گفتیم نام دیگر این قراردادها، کلید در دست است و پیمانکار موظف است پروژه را به صورت کامل و عملیاتی به کارفرما تحویل دهد. پیمانکار موظف است در بازه زمانی مشخص شده در قرارداد، پروژه را به نحوی که قابلیت بهره برداری داشته باشد و کارفرما بتواند از آن استفاده کافی و لازم را ببرد، تحویل دهد. درنتیجه معیارها و شاخص های ارزیابی اتمام پروژه باید تبیین شود.
رعایت زمان‌بندی و هزینه:
در این نوع قراردادها، معمولاً برنامه‌ریزی دقیق زمانی و مالی برای هر مرحله مشخص و تدوین میشود و پیمانکار ملزم به رعایت این برنامه‌ها است. به طور دقیق، تمامی هزینه‌های پروژه و زمان‌بندی مراحل تکمیل آن تعیین میشود و پیمانکار باید پروژه را با هزینه توافق شده به پایان برساند. البته، ممکن است به علت شرایط خاص یا عوامل غیرقابل کنترل، برنامه زمانی تغییر کند و باید در قرارداد شرایط تعدیل زمان‌بندی پیش‌بینی شود. همچنین مقطوع بودن قیمت از مهمترین ویژگی‌های قرارداد ای‌پی‌سی است. به همین دلیل پیمانکار باید بتواند با قیمتی که در ابتدا توافق شده است، پروژه را تکمیل و تحویل دهد.
انتقال ریسک و تمام مسئولیت پروژه به پیمانکار:
زمانی که پروژه عمرانی به واسطه یک قرارداد ای‌پی‌سی به پیمانکار سپرده میشود، نه تنها ساخت بلکه طراحی و مهندسی پروژه نیز برعهده وی قرار میگیرد. به دلیل پیوستگی و توالی این مراحل، بهتر است که همه مراحل توسط یک پیمانکار انجام شود. همین مورد سبب میشود که مسئولیت های پیمانکار نیز در این نوع قرارداد بیشتر باشد و ریسک های عمرانی و مالی و … و برعهده وی قرار میگیرد. البته این موضوع مزایایی برای پیمانکار نیز دارد، برای مثال پیمانکار آزادی عمل بیشتری در انتخاب انواع تجهیزات، شیوه طراحی و نحوه اجرای پروژه و … دارد.
وجود ضمانت اجرای مناسب در قرارداد:
یکی از اصول قراردادهای پیمانکاری، ارائه ضمانت اجرا توسط پیمانکار به کارفرما برای محافظت از منافع کارفرماست. این شرایط برای قراردادهای EPC نیز برقرار است. ارائه انواع ضمانت نامه های بانکی، ضمانت شرکت مادر، ضمانت های پیش پرداخت یا ضمانت های حسن انجام کار باعث امنیت بیشتر پروژه می شود. به طور معمول، این قرارداد حاوی بندهایی است که طبق آنها اگر پیمانکار تعهدات خود را اجرایی نکند، ملزم به ارائه ضمانت های اجرایی با هدف جبران خسارت وارد شده به کارفرما می شود. برای مثال اگر پروژه به موقع تحویل داده نشود، وجه التزامی برای دیرکرد تعیین میشود که در واقع این مبلغ از محل تضامینی که ارائه شده است، دریافت میشود.
بعد از اینکه مهمترین و اصلی ترین ویژگی های قرارداد ای پی سی را درک کردیم، بهتر است به سراغ تعهدات کارفرما و پیمانکار در این قرارداد برویم و تعهدات هریک را باهم بررسی کنیم. لازم به ذکر است این تعهدات میتواند باتوجه به نوع قرارداد ای پی سی متفاوت باشد.
انواع قرارداد های EPC
نوع اول – قرارداد EPCC
قرارداد EPCC به معنای مهندسی، تدارکات، ساخت و ساز و راه‌اندازی است. این نوع قرارداد از قراردادهای EPC است که در آن پیمانکار علاوه بر مهندسی، تدارکات و ساخت و ساز، مسئولیت راه‌اندازی پروژه را نیز بر عهده دارد. مرحله راه‌اندازی شامل آزمایش، بازرسی و تأیید اینکه پروژه با الزامات و استانداردهای عملیاتی مطابقت دارد، می‌باشد. پیمانکار اطمینان حاصل میکند که پروژه آماده تحویل به مالک است و همچنین آموزش و پشتیبانی لازم را برای بهره‌برداری و نگهداری پروژه ارائه می‌دهد.
نوع دوم – قرارداد EPCF
مخفف مهندسی، تدارکات، ساخت و ساز و تأمین مالی است. این نوع قرارداد EPC، علاوه بر موارد سه گانه طراحی و تدارکات و ساخت و ساز شامل تعهد پیمانکار به تأمین مالی پروژه نیز میشود. پیمانکار منابع مالی مورد نیاز پروژه را از طریق وام‌ها، سرمایه گذاری، حقوق صاحبان سهام یا دیگر منابع مالی تأمین کرده و هزینه‌ها را در طول زمان از طریق پرداخت‌ها یا تقسیم درآمد از مالک باز میگیرد. قراردادهای EPCF معمولاً برای پروژه‌هایی با نیاز به سرمایه‌گذاری بالا یا دوره‌های بازپرداخت طولانی استفاده می‌شوند.
نوع سوم – قرارداد EPCCF
قرارداد EPCCF به معنای مهندسی، تدارکات، ساخت و ساز، راه‌اندازی و تأمین مالی است. این قرارداد ترکیبی ازEPCC و EPCFاست که در آن پیمانکار مسئولیت کامل پروژه از جمله تأمین مالی و راه‌اندازی را بر عهده دارد. در این نوع قرارداد، پیمانکار بیشترین سطح ریسک و مسئولیت پروژه را متحمل میشود و پرداخت‌ها یا درآمدها را از مالک در طول زمان دریافت میکند.
نوع چهارم – قرارداد EPCM
قرارداد EPCM علاوه بر تحویل کامل پروژه ساخت‌وساز، پیمانکاران باید آن را با رعایت قیمت و تاریخ تضمین شده تحویل دهند. این به معنای آن است که پیمانکار هرگونه هزینه اضافی را در صورت عدم رعایت موارد فوق متحمل میشود. اگر پروژه پس از تکمیل به سطح عملکرد مورد نظر نرسد، ممکن است پیمانکار متعهد به پرداخت خسارت مالی گردد. قراردادهای EPC با قراردادهای EPCM تفاوت دارند، EPCM به معنای مهندسی، تدارکات، ساخت‌وساز و مدیریت است.
در یک قرارداد EPCM، پیمانکار EPCM نقش مدیریتی و اداری در جنبه‌های مهندسی و طراحی پروژه دارد. پیمانکار EPCM پروژه را به عنوان نماینده مالک مدیریت و نظارت میکند، در حالی که در قرارداد EPC، پیمانکار مسئول طراحی، تدارکات، ساخت و ساز و راه‌اندازی پروژه است و پروژه نهایی را به مالک تحویل می‌دهد. به عبارتی، پیمانکار EPCM بیشتر بر نظارت و مدیریت پروژه متمرکز است و مسئولیت طراحی دقیق و مدیریت کلی پروژه را دارد.
مسئولیت‌های پیمانکار در قرارداد EPC
پیمانکار موظف است کلیه خدمات طراحی و مهندسی، تأمین مصالح و تجهیزات، انجام کارهای فنی، پیش‌راه‌اندازی، راه‌اندازی، و تحویل پروژه را طبق نقشه‌ها و مشخصات فنی انجام دهد. به طور موردی این تعهدات شامل موارد زیر است که در ادامه نیز هرکدام را به تفصیل بررسی میکنیم.
- خدمات طراحی و مهندسی
- مدیریت و نظارت بر کار
- تأمین نیرو و مصالح و تجهیزات پروژه
- رعایت الزاماتHSE
- برچیدن کارگاه و تمیز کردن محوطه
- تعیین روش‌های اجرایی و نقشه‌های کارگاهی
- ارائه برنامه پیشرفت کار
- مسئولیت‌های پیمانکار در خصوص فروشندگان و پیمانکاران جزء
- پرداخت مالیات و حق بیمه
- محرمانه نگه‌داشتن اسناد و مدارک پیمان
- تأییدات پیمانکار
نکته: در نظر داشته باشید برخی تعهدات ممکن است بر عهده کارفرما قرار بگیرد، اما در صورت عدم صراحت پیمان، اصل بر این است که وظایف نیز به عهده پیمانکار خواهد بود.
خدمات طراحی و مهندسی
پیمانکار موظف است کلیه کارهای طراحی و مهندسی را انجام داده و مدارک را به کارفرما تسلیم کند. همچنین در صورت نیاز به واگذاری لیسانس، پیمانکار باید دانش فنی مربوطه را نیز تأمین کند. همچنین، پیمانکار باید مدارک پیش‌راه‌اندازی، راه‌اندازی، بهره‌برداری و نگهداری را تهیه و تحویل دهد و نقشه‌های چون‌ساخت را پیش از تحویل موقت به کارفرما تسلیم کند.
مدیریت و نظارت بر کار
پیمانکار موظف به اعمال مدیریت، کنترل و نظارت بر اجرای صحیح کارها است.اصولا در این نوع قراردادها نماینده‌ای واجد صلاحیت به کارفرما معرفی میشود که در طول مدت پیمان به عنوان نماینده پیمانکار عمل میکند. رئیس کارگاه که میتوناد از سمت یکی از طرفین معرفی شود نیز باید همواره در محل حضور داشته و عملیات را نظارت کند. پیمانکار موظف به تسلیم نمودار سازمانی پروژه و تغییرات بعدی آن به کارفرما است.
تأمین نیروی کار، مصالح و تجهیزات
پیمانکار باید نیروی انسانی کافی و واجد صلاحیت برای اجرای کارها تأمین کند. تأمین امکانات رفاهی و بهداشتی نیز بر عهده پیمانکار است. همچنین در صورت نیاز به نیروی کار غیرایرانی، پیمانکار باید تأیید کارفرما و مراجع ذیربط را اخذ کند. پرداخت هزینه‌های ناشی از استخدام نیروهای کار و تعویض کارکنان در صورت نیاز نیز بر عهده پیمانکار است. اگر پیمانکار در پرداخت دستمزد تأخیر کند، کارفرما میتواند دستمزد کارکنان را از محل مطالبات پیمانکار پرداخت کند و بعدا پیمانکار نمیتواند اعتراضی نسبت به کسری مطالباتش داشته باشد.
درضمن پیمانکار باید مصالح و تجهیزات مورد نیاز پروژه را از منابع مورد تأیید کارفرما تهیه کند و تمامی اقدامات لازم برای ارسال، حمل و انبارداری آنها را انجام دهد. همچنین، پیمانکار باید مصالح و تجهیزات را به‌طور مناسب نگهداری کند و هرگونه عیب و نقص را برطرف نماید. پیمانکار موظف به تأمین ماشین‌آلات و ابزارآلات مورد نیاز برای اجرای کار و همچنین تأسیسات موقت مربوط به آب، برق، گاز و سایر نیازمندی‌ها است.
رعایت الزامات HSE (مقررات حفاظت فنی و بهداشتی)
منظور از از الزامات HSE، ضوابط و مقرراتی است که در کشور با هدف تامین بهداشت و ایمنی و محافظت از محیط زیست در پروژه‌های عمرانی تدوین شده است. به طور کلی در راستای اهداف HSE چند سند مختلف به شکل ملی و بین‌المللی تدوین شده است که به تدوین مقررات عمرانی پرداخته‌اند. پیمانکار باید تمام مقررات حفاظت فنی و بهداشت کار و الزامات HSE را رعایت کند. وی باید مسئولیت‌های مربوط به این الزامات را بپذیرد و کلیه کارکنان خود و پیمانکاران جزء را توجیه و آموزش‌های لازم را ارائه دهد. این اقدامات و آموزش ها میتواند موارد ذیل را دربر بگیرد:
پیمانکار باید برنامه HSE را ارائه و تأییدیه کارفرما را رد این خصوص اخذ کند.
فردی باتجربه به‌عنوان نماینده HSE توسط پیمانکار به کارفرما معرفی شود.
نیروی انسانی واجد شرایط HSE تأمین شود و در جذب نیروها استاندارد هایHSE رعایت شود و و نمودار سازمانی در این خصوص ارائه شود.
کارکنان باید قبل از شروع به کار در دوره‌های آموزشی HSE شرکت کنند و مجهز به وسایل حفاظت فردی مناسب باشند.
تأسیسات کارگاهی باید مطابق استانداردها و الزامات HSE تجهیز شوند. و همچنین شیوه های حمل و نقل کالا باید ضوابط HSE را رعایت کنند.
تجهیزات باید قبل از ورود به کارگاه بازرسی و تأیید شوند. نماینده HSE کارفرما به‌صورت دوره ای از محل‌های کاری بازدید کرده و در صورت مشاهده موارد ناایمن، پیمانکار موظف به رفع فوری آنها است. در صورت عدم رعایت الزامات HSE، نماینده HSE کارفرما میتواند فعالیت‌های پرمخاطره را متوقف کرده و اخطار جرایم صادر کند. پیمانکار موظف به پرداخت جرایم و رفع تخلفات است.
پیمانکار موظف به رعایت ضوابط و رویه‌های بهداشتی، ایمنی و زیست‌محیطی است تا از ریخت‌و‌پاش و انتشار مواد آلاینده جلوگیری شود.
تعیین روش‌های اجرایی و نقشه‌های کارگاهی
پیمانکار باید قبل از اجرای هر بخش از عملیات، روش‌های اجرایی و برنامه کنترل کیفی لازم را تهیه و به کارفرما تحویل دهد. همچنین، نقشه‌های کارگاهی مورد نیاز را تهیه کرده و بر اساس آنها عمل کند.
ارائه برنامه پیشرفت کار
پیمانکار موظف به رعایت برنامه زمانی پیشرفت کار است و باید گزارش پیشرفت کارها را ماهانه به کارفرما تسلیم کند. در صورت بروز اختلاف در خصوص برنامه زمانی، پیمانکار موظف به ادامه عملیات طبق آخرین برنامه زمانی مصوب است.
مسئولیت‌های پیمانکار در خصوص فروشندگان و پیمانکاران جزء
مسئولیت تمام کارها و خدمات انجام شده توسط مهندسان طراح، فروشندگان و پیمانکاران جزء بر عهده پیمانکار است. تمام هماهنگی‌ها و ارتباط با کارفرما در زمینه کارهای پیمان فقط توسط پیمانکار انجام میشود. پیمانکاران خرد باید توجه باشند که برای انتخاب فروشندگان مصالح و تجهیزات باید از فهرست منابع تأییدشده کارفرمااستفاده کنند.
پیمانکاران جزء و مهندسان طراح پس از معرفی به کارفرما و تأیید وی، انتخاب می‌شوند. البته که کارفرما هیچ مسئولیتی در قبال تعهدات پیمانکار نسبت به پیمانکاران جزء ندارد.
یک نکته اینکه واگذاری کل کارهای پیمان به پیمانکاران جزء مجاز نیست و در صورت تخلف، کارفرما میتواند پیمان را فسخ کند.
پرداخت مالیات و حق بیمه
پرداخت هر نوع مالیات، عوارض، حقوق ورودی، هزینه‌های گمرکی و حق بیمه تأمین اجتماعی بر عهده پیمانکار است، مگر در مواردی که طبق قانون کارفرما مسئول است.
در صورت تغییر در قوانین مالیاتی و عوارض پس از تاریخ پیشنهاد پیمانکار، هزینه‌های ناشی از این تغییرات بررسی و محاسبه میشود. همچنین پیمانکار موظف است بیمه‌نامه‌های مورد نیاز را از شرکت‌های بیمه تأییدشده توسط کارفرما دریافت کرده و قبل از شروع هر بخش از کار، اصل بیمه‌نامه‌ها یا گواهی آنها را به کارفرما تسلیم کند.
محرمانه نگه‌داشتن اسناد و مدارک پیمان
پیمانکار موظف است اسناد، مدارک، نقشه‌ها و سایر اطلاعات دریافت شده از کارفرما را محرمانه نگه دارد، مگر در مواردی که افشای آنها به دستور مراجع ذی‌صلاح باشد. همچنین در قرارداد اسناد و مدارکی که توسط پیمانکار تهیه شده‌اند و باید محرمانه تلقی شوند نیز باید مشخص شوند.
تأییدات پیمانکار
در قرارداد برخی موارد بهتر است تصریح شود و پمانکار نسبت به آن اذعان داشته باشد و آگاهی خود نسب به برخی موارد را اعلام کند، در این رابطه چنین باید ذکر شود که: پیمانکار تأیید میکند …
- تمامی اسناد و مدارک موجود در پیمان را به دقت مطالعه کرده و از مفاد آنها آگاه است.
- از محل کار بازدید کرده و از شرایط جغرافیایی و عمومی منطقه مطلع است.
- از قوانین و مقررات مالیاتی، بیمه، کار، تأمین اجتماعی و سایر مقررات مربوطه آگاهی دارد و متعهد به رعایت آنها است.
- از مشخصات و ماهیت کلی پروژه و کارهای در دست اجرا آگاه است.
- تمامی اسناد و اطلاعات دریافتی را با مشاهدات محلی و اطلاعات جمع‌آوری‌شده تطبیق داده و موارد مغایرت را به کارفرما اطلاع داده است.
- در مراحل مناقصه و ارجاع کار واسطه‌ای وجود نداشته و حق دلالی یا رشوه‌ای پرداخت نکرده است.
- تعهدات و مسئولیت‌های پیمانکار در برابر حسن اجرا و تکمیل به‌موقع کار بدون قید و شرط است.
برچیدن کارگاه و تمیز کردن محوطه
پس از اتمام عملیات، پیمانکار باید کارگاه را تمیز کرده و مصالح بازیافتی، تجهیزات موقت و مواد زائد را از محوطه کارگاه جمع‌آوری و خارج کند. مسئولیت و هزینه‌های انتقال و امحاء مواد و ضایعات بر عهده پیمانکار است.
در ادامه این مقاله و در بخش دوم آن، تعهدات طرف دیگر قرارداد یعنی کارفرما را شرح داده ایم. هم اکنون با کلیک بر روی این لینک میتوانید بخش دوم بررسی قرارداد EPC را مطالعه بفرمایید.
برای اطلاعات بیشتر با کارشناسان ما تماس بگیرید
