یکی از مهم ترین تفاوت های قرارداد های پیمان با سایر قرارداد ها آن است که در اینگونه از قرارداد ها، شروط قراردادی، چارچوب تعریف شده و یکسانی دارند.
در واقع سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور ، سندی را در رابطه با همین شروط تدوین نموده است و آن را ” ابلاغ موافقت نامه، شرایط عمومی و شرایط خصوصی پیمانها و مقررات آنها” یا “شرایط عمومی پیمان” نام نهاده است.
در این مقاله درصدد آن هستم که بخشی از مهم ترین نکات و شروط قرارداد های پیمانکاری را تشریح دهم.
پیمان چیست؟
پیمان در مفهوم عام خود به معنای عهد و قرارداد است؛ اما این کلمه به صورت خاص در خصوص انجام خدمات ساخت و ساز در بخش عمومی نیز مورد استفاده قرار می گیرد. پیمانها عموما دارای دو طرف کارفرما و پیمانکار هستند و تابع سندی به نام شرایط عمومی پیمان اند.
شروط اساسی در “شرایط عمومی پیمان“
قرارداد های پیمانکاری در واقع شرایط عمومی یکسانی دارند.
کارفرما و پیمانکار باید شرایط آن را به‌طورکامل بپذیرند و از مفاد آن تخلف نکنند. مهم ترین شروط موجود در شرایط عمومی پیمان عبارت اند از:
- موضوع پیمان باید با حسن اجرای پیمانکار انجام شود.(بند الف ماده 18 شرایط عمومی پیمان)
- پیمانکار باید موضوع پیمان را به موقع انجام دهد.(بندهای ب و ج و د ماده 18 شرایط عمومی پیمان)
- مسئولیت حفاظت و نگهداری از پروژه، تجهیزات و کارکنان با پیمانکار است و در مواقع ورود زیان، پیمانکار در برابر اشخاص ثالث پاسخگو می باشد.(بند های ب و ج و ح ماده 21 شرایط عمومی پیمان)
- محدوده عملیات پیمان باید با كنترل نقاط نشانه ، پياده كردن نقشه ها معین شود. ( ماده 19 شرایط عمومی پیمان )
- مصالح و تجهیزات مورد استفاده در پروژه باید مرغوب (با کیفیت متوسط) و کافی باشد.(از ماده 20 شرایط عمومی پیمان )
- كارفرما متعهد است كه كارگاه را بي عوض و بدون معارض تحويل پيمانكار دهد. البته طرفین می توانند در قرارداد توافق کنند که تمام يا قسمتي از زمين مورد نياز براي تجهيز كارگاه را پیمانکار تامین کند. (بند الف ماده 28 شرایط عمومی پیمان )
- پیمانکار نمی تواند اجرای تعهدات ناشی از پیمان را به شخص دیگری واگذار کند. البته او مي تواند به منظور تسهيل و تسريع در اجراي قسمت يا قسمتهايي از عمليات موضوع پيمان، پيمانهايي با “پيمانكاران جزء” ببند، مشروط به آنكه آنان را از واگذاري كار به ديگران ممنوع كند. ( بند الف ماده 24 شرایط عمومی پیمان )
تمدید مدت پیمان
یکی از مهم ترین تفاوت های قرارداد های پیمانکاری با قرارداد های دیگر آن است که پیمانکار می تواند در حالاتی خاص، درخواست تمدید مدت قرارداد را از کارفرما بخواهد .
بر اساس ماده 30 شرایط عمومی، پيمانكار باید این درخواست را با ارائه محاسبات و دلايل توجيهي، به مهندس مشاور تسليم كند و مهندس مشاور پس از بررسي و تائيد، مراتب را براي اتخاذ تصميم به كارفرما گزارش مي كند و سپس نتيجه تصميم كارفرما را به پيمانكار ابلاغ مي نمايد.
موارد تمدید مدت اینگونه قرارداد ها عبارت است از :
در صورت تغییر نقشه هاي اجرايي يا مشخصات فني
البته کارفرما و مهندس مشاور باید این تغییرات را تایید کرده باشند.
در صورت تاخیر در تحويل كارگاه، ابلاغ دستور كارها يا نقشه و تحويل مصالح از سوی کارفرما
نکته مهم آنکه تاخير کارفرما در ابلاغ دستور كارها و نقشه ها به شرطي می تواند از موجبات درخواست تمدید مدت پیمان قرار گیرد كه پيمانكار با توجه به برنامه زماني تفصيلي، آنها را از مهندس مشاور درخواست كرده باشد.
همچنین اگر در تحويل مصالحي كه فروش آنها لزوماً بايد با حواله كارفرما صورت گيرد تاخير ايجاد شود به شرطي كه پيمانكار با توجه به برنامه زماني تفصيلي براي تهيه آنها به موقع اقدام كرده باشد می تواند درخواست تمدید مدت پیمان را نماید.
در مواقعی كه مصالح و تجهیزات وارداتی است و كارفرما اجازه ورود آنها را نگرفته باشد نیز پیمانکار می تواند به این تاخیر استناد کرده و درخواست تمدید نماید.
در مواقع وقوع فورس ماژور و كشف اشياي عتيقه و آثار تاريخي
یکی از مهم ترین بند های قراردادهای پیمانکاری، بند فورس ماژور است. برای اینکه یک حادثه یا موقعیت، فورس ماژور محسوب شود سه شرط باید وجود داشته باشد:
1- حادثه قهری وقوع یافته باید به نحوی باشد که نتوان آن را پیشبینی کرد.
2-حادثه یا موقعیت باید غیر قابل اجتناب و غیر قابل دفع باشد.
3-حادثه یا موقعیت باید از منبع خارجی و در نتیجه عوامل بیرونی به وجود آمده باشد.
در اینکه فورس ماژور دقیقا شامل چه مواردی شده و چه مصادیقی دارد اختلاف وجود دارد.
برای آگاهی بیشتر در این خصوص می توانید مطلب “هاردشیپ و فورس ماژور در قرارداد های پیمانکاری” را مطالعه کنید.
در صورت تصویب قوانین و مقررات جدید
تصویب قوانین و مقررات جدید می تواند از موجبات درخواست تمدید محسوب شود. البته این قوانین و مقررات جدید باید مستقیما بر اجرای عملیات (توسط پیمانکار )تاثیر بگذارند.
عدم اجرای تعهدات مالی توسط کارفرما در موعد زمانی مقرر در توافقات
تعلیق اجرای کار توسط کارفرما
مدت تعلیق جزء مدت زمان پیمان محسوب نمی شود بنابراین پیمانکار می تواند از کارفرما درخواست کند که مدت تعلیق را به مدت زمان پیمان اضافه کند.
موارد ديگري كه به تشخيص كارفرما خارج از قصور پيمانكار باشد.
موارد فسخ در شرایط عمومی پیمان
خوشبختانه یا متاسفانه در شرایط عمومی پیمان، اختیار مطلق و بدون مدت فسخ به کارفرما داده‌شده است. به همین جهت اگر کارفرما هستید و قصد فسخ قرارداد پیمان خود را دارید میتوانید به دو ماده ۴۶ و ۴۸ شرایط عمومی پیمان اشاره‌کنید.
درصورتی‌که پیمانکار بر اساس ماده 46 به تخلف از مفاد پیمان اقدام کرده باشد می‌توان بر اساس مقتضیات فسخ مندرج در ماده 48، قرارداد فی‌مابین را فسخ نمود.
موارد فسخ پیمان توسط کارفرما
تأخیر در تحویل گرفتن کارگاه از جانب پیمانکار بیش از ۳۰ روز از تاریخ اعلام‌شده از طرف کارفرما برای تحویل کارگاه
تأخیر در ارائه برنامه زمانی تفصیلی به مدت بیش از نصف مهلت تعیین‌شده
یعنی ظرف یک ماه از تاریخ مبادله پیمان یا مدت دیگری که در اسناد و مدارک پیمان –شرایط خصوصی پیمان- تعیین‌شده است
تأخیر در تجهیز کارگاه برای شروع عملیات موضوع پیمان، بیش از نصف مدت تعیین‌شده
فسخ پیمان در این حالت، در صورتی مجاز است که کارفرما قسمتی از پیش‌پرداخت را که باید بعد از تحویل کارگاه پرداخت کند، پرداخت کرده باشد.
تأخیر در شروع عملیات موضوع پیمان، بیش از یک‌دهم مدت اولیه پیمان یا دو ماه، هرکدام که کمتر است.
به این نکته توجه کنید که کارفرما باید شروع به کار را به پیمانکار ابلاغ نماید. شرایط فورس ماژور و اقداماتی که باید توسط پیمانکار و کارفرما در این مدت انجام شود در ماده ۴۳ شرایط عمومی پیمان پیش‌بینی‌شده است.
تأخیر در اتمام هر یک از کارهای پیش‌بینی‌شده در برنامه زمانی تفصیلی، بیش از نصف مدت تعیین‌شده برای آن کار با توجه به ماده ۳۰
این بند منوط به اتمام مدت اولیه پیمان و رسیدگی به لایحه تاخیرات پروژه است.
تأخیر در اتمام کار به مدت بیش از یک‌چهارم مدت پیمان با توجه به ماده ۳۰
این بند نیز منوط به اتمام مدت اولیه پیمان و رسیدگی به لایحه تاخیرات پروژه است.
عدم شروع کار پس از رفع وضعیت قهری موضوع ماده ۴۳ و ابلاغ شروع کار از سوی کارفرما
بدون سرپرست گذاشتن کارگاه یا تعطیل کردن کار، بدون اجازه کارفرما، بیش از ۱۵ روز
عدم انجام دستور مهندس مشاور برای اصلاح کارهای انجام‌شده معیوب، طبق بند ” د ” ماده32
قاعدتاً برای فسخ پیمان با استناد به این بند باید مشاور در اخطاریه ارسال‌شده، مدت لازم برای اصلاح کارهای معیوب را با توجه به حجم و نوع کار تعیین کرده باشد.
پس فسخ قرارداد از سوی کارفرما برای بار دومی است که پیمانکار به ایرادات اعلامی از سوی مهندس مشاور توجهی نمی‌کند.
انحلال شرکت پیمانکار
انحلال پیمانکار اصولاً از موجبات انفساخ پیمان است و نه فسخ پیمان؛ لذا در صورت انحلال، پیمان بدون نیاز به استفاده از حق فسخ به‌صورت خودبه‌خود منفسخ خواهد شد.
ورشکستگی پیمانکار یا توقیف ماشین‌آلات و اموال پیمانکار از سوی محاکم قضایی، به‌گونه‌ای که موجب توقف یا کندی پیشرفت کار شود.
ورشکستگی پیمانکار نیز از موجبات انفساخ پیمان است و نه فسخ پیمان.
اما در مبحث توقیف اموال ممکن است مشکلاتی برای کارفرما به وجود آید به همین منظور کارفرما حق فسخ یک‌جانبه قرارداد را خواهد داشت.
تأخیر بیش از یک ماه در پرداخت دستمزد کارگران، طبق بند ” و ” ماده 17
درصورتی‌که کارفرما صورت‌وضعیت ماه مذکور را پرداخت نکرده باشد نمی‌تواند با استناد به این بند، پیمان را فسخ کند. اما درصورتی‌که کارفرما این مبلغ را پرداخت کرده باشد حتی یک‌بار تأخیر در پرداخت دستمزد کارگران نیز می‌تواند به کارفرما اختیار فسخ قرارداد را دهد.
هرگاه ثابت شود که پیمانکار برای تحصیل پیمان یا اجرای آن به عوامل کارفرما حق‌العمل، پاداش یا هدایایی داده است، یا آنها یا واسطه‌های آنها را در منافع خود سهیم کرده است.
تنها درصورتی‌که ارتکاب جرم رشاء و ارتشاء (رشوه) توسط پیمانکار در دادگاه صالحه به اثبات رسد و حکم آن قطعی شود؛ کارفرما حق فسخ پیمان را خواهد داشت.
واگذاری پیمان به شخص ثالث توسط پیمانکار
به این نکته توجه داشته باشید که پیمانکار حق دارد موضوع پیمان را به‌صورت جزئی به پیمانکاران جزء تفویض کند. اما اگر موضوع پیمان به‌صورت کلی به شخص ثالث واگذار شود؛ کارفرما می‌تواند پیمان را به‌صورت یک‌طرفه فسخ نماید.
در صورت ممنوعیت پیمانکار بر اساس ماده 44 شرایط عمومی پیمان، به‌استثنای حالت پیش‌بینی‌شده در بند ” ب ” آن، برای شمول ماده ۴۸
اگر پیمانکاری مشمول ممنوعیت ماده ۴۴ شرایط عمومی پیمان باشد اساساً از انعقاد قرارداد پیمانکاری ممنوع است.
درصورتی‌که باوجوداین ممنوعیت اقدام به انعقاد قرارداد کند، کارفرما موظف به فسخ است که قرارداد پیمانکاری را فسخ نماید.
به این نکته بسیار مهم توجه داشته باشید که فسخ باید به پیمانکار از طریق اظهارنامه یا نامه سفارشی ابلاغ شود.
در صورت عدم پذیرش فسخ از سوی پیمانکار باید در دادگاه صالح مورد تنفیذ قرار بگیرد.
در غیر این صورت فسخی وقوع نیافته است و پیمانکار می‌تواند با استناد به همین موضوع در مراجع قضایی از کارفرما شکایت کند.
همچنین در اظهارنامه مذکور باید به مستندات فسخ نیز اشاره‌شده باشد و به‌صورت مستند و مستدل نوشته‌شده باشد.
نکات بسیار مهمی که به‌عنوان کارفرما در هنگام فسخ پیمان باید به آن توجه کنید:
- پس از فسخ کارفرما دیگر نمی‌تواند اجرای موضوع قرارداد را از پیمانکار مطالبه کند.
- کارفرما نمی‌تواند خسارت تأخیر اجرای تعهدات را که مربوط به پس از تاریخ فسخ باشد بگیرد.
- کارفرما همچنان می‌تواند نسبت به تخلفات و وقایع قبل از فسخ مثل تاخیرات پیمانکار مطالبه خسارت کند.
- درصورتی‌که فسخ بدون علت باشد کارفرما باید تمامی مطالبات پیمانکار را معادل با کاری که مطابق با قرارداد انجام داده است به وی بپردازد و اگر خساراتی به پیمانکار واردشده است نیز موظف خواهد بود کلیه خسارات وارده را پرداخت نماید. اما اگر فسخ با علت (ماده 46) رخ بدهد نیازی به پرداخت خسارت نیست و کارفرما صرفاً مکلف به پرداخت مطالبات قراردادی پیش از فسخ است.
اختیار فسخ پیمانکار
اعطای حق فسخ به کارفرما در شرایط عمومی پیمان لزوماً به این معنا نخواهد بود که پیمانکار حق فسخ قرارداد فی‌مابین را نخواهد داشت. درواقع پیمانکار نیز می‌تواند در صورت نیاز قرارداد را فسخ کند.
برای آگاهی بیشتر از مالیات ، فسخ، شرط داوری و … در قرارداد های پیمانکاری می توانید بر روی لینک های زیر کلیک کرده و مقالات مرتبط با قرارداد های پیمانکاری را بخوانید:
1- “مالیات در قرارداد های پیمانکاری”
2-“حل اختلاف و شرط داوری در قرارداد های پیمانکاری”
3- محاکم رسیگی کننده در دعاوی پیمانکاری
در صورتی که در رابطه با دعاوی پیمانکاری نیاز به راهنمایی دارید،میتوانید با مشاوران حقوقی فینولا تماس بگیرید .
