گسترش معاملات و توسعه تجارت بین‌الملل بدون شک نیازمند ابزار و روشی است که بتوان به‌وسیله آن از طرفی هم معاملات بین‌المللی را آسان‌تر نمود و هم اینکه مقررات متحدالشکل و عرفی واحد در میان دولت‌ها تنظیم کرد.
در همین راستا در سال1933 میلادی اتاق بازرگانی بین‌الملل (ICC) برای نخستین بار این عرف تجاری را به‌عنوان مقرراتی متحدالشکل تنظیم نمود.
این مقررات، UCP یا مقررات متحدالشکل اعتبارات اسنادی نام گرفت که هم‌اکنون در بیش از ۱۷۵ کشور دنیا استفاده می‌شود. در این مقاله من به بررسی چیستی اعتبارات اسنادی، نحوه کارکرد این اسناد، انواع مختلف آن و قوانین و مقررات حاکم بر آن می‌پردازم.
اعتبارات اسنادی چیست؟
اعتبارات اسنادی به بیان ساده وسیله پرداخت در مبادلات بین‌المللی است که به‌موجب آن بانک گشاینده اعتبار درازای دریافت اسناد معین و رعایت شروط اعتبار، به بانک دیگر اجازه می‌دهد که پرداختی را به حواله‌کرد او انجام دهد.
و یا خود بانک تعهد می‌نماید که درصورتی‌که ذینفع کالا (یا فروشنده ) اعتبار اسنادی را در موعد مقرر به بانک تسلیم نماید، وجه کالا را به فروشنده بپردازد.
درنتیجه در معاملاتی که به‌وسیله این گونه اسناد رخ می‌دهد سه یا چهار طرف وجود خواهد داشت:
الف)ذینفع اعتبار (فروشنده کالا)
ب)بانک گشاینده اعتبار(بانکی که اعتبار را صادر می‌کند و متعهد به پرداخت می‌شود)
ج)بانک کارگزار(بانکی که به جهت پرداخت وجه از خریدار به فروشنده با بانک گشاینده اعتبار همکاری می‌کند.)
د)متقاضی اعتبار(خریدار کالا)
اعتبارات اسنادی چگونه کار می‌کنند؟
تصور کنید که برای خرید 1000 خودرو با یک شرکت خارجی قرارداد منعقد کرده‌اید. برای تأمین مالی قراردادتان شما ابتدا باید به بانک مراجعه کرده و درخواست گشایش اعتبار اسنادی را به بانک موردنظر بدهید.
بانک گشایش کننده پس از بررسی شروط اعتبار دهی و موافقت با تقاضای شما، اعتبار را به بانک کارگزار که در کشور فروشنده قرار دارد، ارسال می‌نماید.
بانک کارگزار نیز پس از ارزیابی خوش‌حسابی بانک گشاینده و صحت اعتبار صادرشده، این اعتبار را به فروشنده تحویل می‌دهد.
با دریافت اعتبار مذکور، فروشنده می‌تواند با اطمینان خاطر نسبت به انجام تعهدات قراردادی و تحویل 1000 خودرو به شما اقدام کند.
پس‌ازاینکه فروشنده اسناد حمل را به بانک کارگزار ارائه نمود و درخواست پرداخت اعتبار کرد؛ شما می‌توانید به بانک گشایش کننده اعتبار درخواست پرداخت دهید تا بانک شما بتواند اعتبار موردنظر را از طریق بانک کارگزار به دست فروشنده برساند.
ماهیت حقوقی اعتبارات اسنادی چیست؟
درواقع در معاملاتی که به‌وسیله اعتبارات اسنادی منعقد می‌گردند بانک گشاینده اعتبار با پذیرش نوعی نمایندگی از طرفین قرارداد پایه (مثلاً خریدوفروش کالا) را بر عهده می‌گیرد.
یعنی با گشایش اعتبار اسنادی به مبلغ قرارداد پایه به نفع ذینفع قرارداد پایه (فروشنده کالا که باید پرداخت به وی انجام گیرد) ذمه متعلق به پرداخت‌کننده (یعنی خریدار کالا که باید پرداخت را انجام دهد) را بری می‌سازد.
ازآنجایی‌که این توافق بر پرداخت دین، نوعی عقد محسوب شده که بر عقود معین مندرج در قانون مدنی نیز مطابقت ندارد. به نظر می‌رسد بتوان آن را بر اساس ماده 10 قانون مدنی به‌عنوان یک قرارداد خصوصی بررسی نمود.
اعتبارات اسنادی همچنین مانند سایر اسناد تجاری از ویژگی‌هایی چون وصف تجریدی داشتن، استقلال، غیرقابل استناد بودن ایرادات، رعایت شرایط شکلی و … برخوردار است. درنتیجه بانک به‌محض رؤیت آن موظف به پرداخت خواهد بود. بدون توجه به آنکه در عمل در قرارداد پایه خلف وعده انجام‌یافته است یا خیر . البته ادعای تقلب می‌تواند مانع اجرای تعهد بانک شود.
مزایای استفاده از اعتبارات اسنادی
- با اعتبارات اسنادی، پرداخت وجه معامله‌تان را تضمین کرده‌اید:
یکی از مهم‌ترین ضروریات موجود در مبادلات بین‌المللی تضمین پرداخت از سوی خریدار است.
شما می‌توانید با استفاده از اعتبار، تضمینی برای فروشندگان کالا به وجود آورید که وجه کالای خریداری‌شده توسط شما یقیناً به ایشان پرداخت خواهد شد.
بدین ترتیب مهم‌ترین ریسک فروشنده در معامله به بانک گشاینده اعتبار اسنادی منتقل می‌شود. به همین دلیل است که بانک وثایق و تضمیناتی از متقاضی اعتبار دریافت می‌کند.
- با اعتبارات اسنادی، مشکل تأمین نقدینگی خود را برطرف کرده‌اید:
اگر در امر تجارت خصوصاً تجارت بین‌الملل اشتغال داشته باشید مطمئناً آگاه هستید که یکی از مهم‌ترین مشکلات هر تاجر و معامله‌گری، کمبود نقدینگی است.
اعتبارات اسنادی می‌تواند به شما فرصتی برای تأمین نقدینگی دهد. بدین ترتیب شما می‌توانید با استفاده از اعتبارات اسنادی، خرید خود را به اعتبار بانک گشاینده اعتبار انجام دهید و سپس بدهی خود را به بانک پرداخت کنید.
همچنین شما با داشتن ابزاری برای تأمین مالی در عمل قدرت چانه‌زنی بیشتری دارید و بدین ترتیب سود بیشتری بدست خواهید آورد.
انواع اعتبارات اسنادی
اعتبارات اسنادی به انواع گوناگونی تقسیم می‌شوند که در این قسمت به شرح مختصری از هر یک از این انواع می‌پردازیم:
-
اعتبارات اسنادی برگشت‌پذیر و برگشت‌ناپذیر
اگر در متن اعتبار از عبارتLC Irrevocable استفاده‌شده باشد ؛ اعتبار اسنادی مذکور غیرقابل‌برگشت است.
اگر از کلمهLC Revocable استفاده‌شده باشد؛ اعتبار اسنادی مذکور قابل بازگشت است.
اعتبارات اسنادی برگشت‌پذیر به اعتباراتی گفته می‌شود که بانک گشاینده اعتبار و یا خود متقاضی اعتبار (خریدار) بتوانند؛ اعتبار مذکور را باطل یا اصلاح بکنند. نکته بسیار مهم آنکه اعتبارات اسنادی اکثر قراردادهای بین‌المللی بر مبنای این‌گونه اعتبارات منعقد می‌شوند.
اعتبارات اسنادی برگشت‌ناپذیر نیز به اعتباری گفته می‌شود که بانک گشاینده اعتبار یا متقاضی اعتبار به‌هیچ‌عنوان نمی‌تواند بدون جلب رضایت فروشنده یا ذینفع اعتبار، اعتبار مذکور را باطل یا اصلاح کند
اگر در متن اعتبارات اسنادی به برگشت‌پذیر یا برگشت‌ناپذیر بودن اشاره‌ای نشده باشد اصل آن است که این‌گونه اعتبارات برگشت‌پذیر هستند.
-
اعتبارات اسنادی تأییدشده و تأیید نشده
اگر از کلمه Confirmed LC روی اعتبار اسنادی استفاده‌شده اعتبار اسنادی مذکور تأییدشده محسوب می‌شود و اگر از کلمه Unconfirmed LC استفاده‌شده باشد اعتبار اسنادی مذکور تأیید نشده است.
درواقع بعدازاینکه کار گشایش اعتبار توسط بانک گشاینده انجام گرفت، بانک مزبور باید اعتبار اسنادی را به ذینفع اعتبار ابلاغ نماید.
کار ابلاغ اعتبار اسنادی را عموماً بانک کارگزار که در شهر یا کشور ذینفع قرار دارد انجام می‌دهد.
بانک مزبور متعهد است که ابتدا صحت اعتبار اسنادی را بسنجد و وضعیت اعتبار بانک گشاینده و حتی وضعیت اقتصادی کشور بانک گشاینده را بررسی نماید و در صورت قبول، آن را تأیید کند.
برخی از اعتبارات اسنادی نیاز به این تأیید داشته و برخی بی‌نیاز از این تأیید هستند که به آن‌ها تأیید نشده گفته می‌شود.
-
اعتبارات اسنادی قابل‌انتقال و غیرقابل‌انتقال
اصل بر این است که اعتبارات اسنادی غیرقابل‌انتقال یا Untransferable LC هستند.
پس برای قابل‌انتقال بودن اعتبارات اسنادی حتماً باید عبارتLC Transferable بر روی اعتبار درج‌شده باشد. اعتبار اسنادی قابل‌انتقال به اعتباری گفته می‌شود که مبلغ آن بنا به درخواست ذینفع اعتبار قابل‌انتقال به ذینفع دوم نیز باشد.
به این نکته بسیار مهم توجه کنید که کل مبلغ یک اعتبار فقط یک‌بار دیگر قابلیت انتقال خواهد داشت. ولی اجزایی از یک اعتبار کلی را می‌توان چندین بار منتقل کرد البته مشروط بر اینکه مجموع این اجزا از مبلغ کلی اعتبار بیشتر نشود و حمل به‌دفعات نیز غیرمجاز نبوده باشد. (یعنی در عمل مجموع انتقال‌های جزئی در حکم یک‌بار انتقال کلی خواهد بود)
البته درصورتی‌که کالا از سوی ذینفع دوم آماده و ارسال نشود باید اعتبار را به ذینفع اصلی و اول بازگرداند.
پس‌ازاین مرحله ذینفع اول می‌تواند اعتبار اسنادی را دوباره به یک ذینفع دوم دیگر انتقال دهد.
-
اعتبارات اسنادی قرمز و سبز
در برخی مواقع ممکن است که فروشنده و ذینفع اعتبار از متقاضی اعتبار درخواست پرداخت مبلغی تحت عنوان پیش‌پرداخت یا بیعانه نماید.
در این حالت مبلغ پیش‌پرداخت روی اعتبار اسنادی به‌صورت شرطی با جوهری قرمز Red Clause LC درج می‌گردد.
بنابراین در هنگامی‌که فروشنده برای دریافت مبلغ اعتبار اسنادی به بانک مراجعه می‌کند، مبلغ پیش‌پرداخت به‌علاوه بهره متعلقه، از وجه اعتبار موضوع معامله کسر خواهد شد. به این‌گونه از اعتبارات اسنادی، اعتبارات اسنادی قرمز گفته می‌شود.
اگر پیش‌پرداخت مذکور در اعتبار اسنادی با توجه به تأیید اعتبار انجام شود اعتبار اسنادی از نوع قرمز خواهد بود.
اما اگر بنا باشد پیش‌پرداخت پس از به اثبات رسیدن مالکیت فروشنده بر روی کالای موردنظر انجام بگیرد اعتبار اسنادی ما از نوع سبزLC Green Clause خواهد بود. به‌این‌ترتیب متقاضی اعتبار از طریق آن وثیقه اطمینان بیشتری را به دنبال دارد و با دریافت رسید انبار و ارائه آن امکان تصرف کالا وجود خواهد داشت.
-
اعتبارات اسنادی اتکایی و متقابل
اعتبار اسنادی اتکایی که غالباً به آن پشت‌به‌پشت یا Back to Back LC نیز گفته می‌شود؛ درواقع شامل دو اعتبار جداگانه هستند که یکی از آن‌ها توسط بانک خریدار صادرشده است و یکی از آن‌ها توسط بانک فروشنده صادرشده است. این نوع از اعتبار در مواقعی مورداستفاده قرار می‌گیرد که فروشنده خود به تولید کالای موردنیاز خریدار نمی‌پردازد بلکه کالای موردنظر یا مواد اولیه آن کالا را از فروشنده دیگری تأمین می‌کند. در این حالت فروشنده خود به‌عنوان خریدار دوم عمل می کند و به اتکای اعتبار اسنادی که خریدار اول به نفع او گشایش کرده است، اعتبار اسنادی را برای فروشنده دست‌دوم گشایش می‌نماید . ب به آن اعتبار فرعی هم گفته می‌شود. حال اگر اعتبار فرعی یا اتکایی صادره توسط همان بانک کارگزار صادر نشود و نزد بانک ثالث دیگر (به‌عنوان واسطه) گشایش پیدا کند به آن اعتبار اسنادی متقابل Counter LCنیز گفته می‌شود.
-
اعتبارات اسنادی مدت‌دار و دیداری
در اعتبارات اسنادی مدت‌دار یا یوزانسLC Usance، فروشنده یا ذینفع اعتبار با خریدار یا متقاضی اعتبار توافق می‌کند که پرداخت مبلغ اعتبار پس از طی مدت‌زمانی خاص (مثلاً 6 ماه پس از تاریخ حمل کالا ) صورت گیرد. عبارت BY PAYMENT DEFERRED بعد از نام بانک معامله‌کننده نشانه مدت‌دار بودن اعتبار است. در مقابل اعتبارات اسنادی دیداری یاLC At Sight به اعتبارات اسنادی گفته می‌شود که به‌محض آنکه به رؤیت بانک برسد، مبلغ آن پرداخت خواهد شد. اعتبارات اسنادی اصولاً از نوع دیداری هستند و مدت‌دار بودن آن‌ها حتماً باید روی آن درج‌شده باشد.
به این نکته نیز توجه کنید که اعتبارات اسنادی مدت‌دار و دیداری می‌توانند از نوع قابل‌برگشت و غیرقابل‌برگشت، تأییدشده و تأیید نشده ، قابل‌انتقال و غیرقابل‌انتقال و اتکایی و متقابل باشند.
قوانین و مقررات حاکم بر این اسناد
مقررات متحدالشکل اعتبارات اسنادی یا ucp و مقررات متحدالشکل اعتبارات اسنادی یا eucp هم‌اکنون مهم‌ترین مقرره بین‌المللی در خصوص اعتبارات اسنادی قلمداد می‌شوند. بااین‌حال در آخرین نسخه این مقررات یعنی ucp600 و eucp2.1 هیچ اشاره‌ای به قوانین قابل استناد در مواقع بروز اختلاف نشده است. این مقررات به‌صورت کلی فاقد بخشی به نام صلاحیت مراجع نیز می‌باشد. بنابراین در هنگام بروز اختلافات اساساً باید به چه دادگاهی مراجعه کرد ؟
چنانچه پیش‌ازاین بیان شد در هر معامله‌ای که پای اسناد اعتباری در میان باشد دست‌کم 4 طرف وجود دارد: الف)ذینفع اعتبار
ب)بانک گشاینده اعتبار
ج)بانک کارگزار
د)متقاضی اعتبار(خریدار کالا)
بنابراین این احتمال وجود دارد که معامله صورت گرفته به‌وسیله این ابزار تحت صلاحیت قضایی جداگانه قرارگرفته و مقررات شکلی و ماهوی گوناگونی بر آن حاکم شود. در اینجاست که بحث تعارض قوانین پدید خواهد آمد اما بنده برای جلوگیری از اطاله کلام در مقاله دیگری به این موضوع می‌پردازم.
در صورتی که در رابطه با این مقاله نیاز به راهنمایی دارید،می توانید با مشاوران حقوقی فینولا تماس بگیرید .
