در روابط بین کارگر و کارفرما، معمولا این کارفرما خواهد بود که قدرت بیشتری را در اختیار دارد؛ ازاین‌رو ممکن است باهدف سود بیشتر برای خود، شرایطی کاری را به نحوی ترتیب دهد که منجر به تضییع حقوق کارگر شود. در چنین وضعیتی راهی جز شکایت کردن از کارفرما در مراجع ذیصلاح برای کارگر وجود نخواهد داشت. این مقاله به نحوی مختصر به دلایل شکایت از کارفرما و مراحل شکایت کردن از او پرداخته است.
دلایل شکایت
برای اینکه از کارفرمای خود شکایت کنید، ابتدا باید برای شکایت خود، دلیل محکم و قانع‌کننده‌ای در نظر بگیرید. شکایت شما تنها زمانی موردقبول مراجع حل اختلاف قرار می‌گیرد که بر دلایلی مستحکم استوار شده باشد. در این بخش به مجموعه‌ای از دلایل رایج شکایت از کارفرما اشاره شده:
نپرداختن حقوق یا کاهش دادن حقوق
یکی از رایج‌ترین دلایل شکایت از کارفرما، عدم پرداخت به‌موقع حقوق و یا کاهش حقوق دریافتی به نسبت حقوق مورد توافق است. البته مطابق با قانون، کارفرما می‌تواند برداشت‌های قانونی مثل هزینه بیمه و مالیات را از حقوق کارگر کم کند، اما هر آنچه فراتر از برداشت‌های قانونی از حقوق کارگر کم شود را می‌توان مورد پیگیری قانونی قرار داد.
ماده 45 قانون کار موارد برداشت قانونی از حقوق کارگر را منحصر در موارد زیر می‌داند:
- موردی که قانون صراحتاً اجازه داده باشد.
- هنگامی‌که کارفرما به‌عنوان مساعده وجهی به کارگر داده باشد.
- اقساط وام‌هایی که کارفرما به کارگر داده است طبق ضوابط مربوطه.
- چنانچه در اثر اشتباه محاسبه مبلغی اضافه پرداخت‌شده باشد.
- مال‌الاجاره خانه سازمانی (که میزان آن با توافق طرفین تعیین گردیده است) درصورتی‌که اجاره‌ای باشد با توافق طرفین تعیین میشود.
- وجوهی که پرداختی آن از طرف کارگر برای خرید اجناس ضروری از شرکت تعاونی مصرف همان کارگاه تعهد شده است.
عدم پرداخت بیمه
کارفرما مطابق با قانون کار و تأمین اجتماعی مکلف به بیمه کردن کارگر است. این تکلیف به‌وسیله هیچ قرارداد و شرطی از بین نخواهد رفت. درنتیجه کارگر و کارفرما نمی‌توانند در این خصوص توافقی کنند.
ماده 148 قانون کار به این تکلیف اشاره‌کرده و بیان می‌کند: کارفرمایان کارگاه‌های مشمول این قانون مکلف‌اند بر اساس قانون تأمین اجتماعی، نسبت به بیمه نمودن کارگران واحد خود اقدام نمایند.
توجه کنید که علاوه بر عدم پرداخت بیمه، تعلل در پرداخت آن‌هم تخلف است. پس اگر کارفرمای شما در پرداخت حق بیمه شما تعلل می‌ورزد، حق‌خواهید داشت که از او شکایت کنید.
عدم پرداخت مزایای پایان کار (حق سنوات)
در صورت عدم پرداخت مزایای پایان کار در چهارچوب مفاد قانون کار زیر، کارگر حق شکایت از کارفرمای خود را خواهد داشت.
ماده 24:
- در صورت خاتمه قرارداد کار، کار معین یا مدت موقت، کارفرما مکلف است به کارگری که مطابق قرارداد، یک سال یا بیشتر، به کار اشتغال داشته است برای هرسال سابقه، اعم از متوالی یا متناوب بر اساس آخرین حقوق مبلغی معادل یک ماه حقوق به‌عنوان مزایای پایان کار به وی پرداخت نماید.
علاوه بر این تکلیف قانونی، در مواردی استثنایی که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم کارگر می‌تواند مزایای پایان کاری بیش از یک ماه حقوق را مطالبه کند.
- ماده 18: چنانچه توقیف کارگر به سبب شکایت کارفرما باشد و این توقیف در مراجع حل اختلاف منتهی به‌حکم محکومیت نشود ، مدت آن جزو سابقه خدمت کارگر محسوب میشود و کارفرما مکلف است علاوه بر جبران ضرر و زیان وارده که مطابق حکم دادگاه به کارگر می‌پردازد، مزد و مزایای وی را نیز پرداخت نماید.
- ماده 20: در هر یک از مواد مذکور در مواد (15)، (16)، (17)، (19) چنانچه کارفرما پس از رفع حالت تعلیق از پذیرفتن کارگر خودداری کند، این عمل در حکم اخراج غیرقانونی، محسوب میشود و کارگر حق دارد ظرف مدت 30 روز به هیئت تشخیص مراجعه نماید (درصورتی‌که کارگر عذر موجه نداشته باشند) و هرگاه کارفرما نتواند ثابت کند که نپذیرفتن کارگر مستند به دلایل موجه بوده است، به تشخیص هیئت مزبور مکلف به بازگرداندن کارگر به کار و پرداخت حقوق یا مزد وی از تاریخ مراجعه به کارگاه می‌باشد و اگر بتواند آن را اثبات کند به ازای هرسال سابقه کار 45 روز آخرین مزد به وی پرداخت نماید.
- ماده 32: اگر خاتمه قرارداد کار درنتیجه، کاهش توانایی‌های جسمی و فکری ناشی از کار کارگر باشد (بنا به تشخیص کمیسیون پزشکی سازمان بهداشت و درمان منطقه با معرفی شورای اسلامی کار و یا نمایندگانی قانونی کارگر) کارفرما مکلف است به نسبت هرسال سابقه خدمت، معادل دو ماه آخرین حقوق به وی پرداخت نماید.
تعیین مزایایی کمتر ازآنچه در قانون کار آمده
کارفرما نمی‌تواند کارگر را از مزایای ذکرشده در قانون کار محروم کند. ماده 8 قانون کار به این موضوع اشاره‌کرده و تصریح می‌کند: شروط مذکور در قرارداد کار یا تغییرات بعدی آن در صورتی نافذ خواهد بود که برای کارگر، مزایایی کمتر از امتیازات مقرر در این قانون منظور ننماید.
ماده 36 این قانون نیز مجموع مزایای ثابت پرداختی به‌تبع شغل و مزد شغل را به‌عنوان مزد ثابت کارگر در نظر گرفته و مزایای رفاهی و انگیزه‌ای از قبیل کمک‌هزینه مسکن، خواربار و کمک عائله‌مندی، پاداش افزایش تولید و سود سالانه را خارج از مزد ثابت کارگر محسوب کرده است. بنابراین اگر کارفرما، مزایایی کمتر ازآنچه در این قانون گفته‌شده به شما دهد؛ حق‌خواهید داشت از او شکایت کنید.
به کار کشیدن بیش‌ازحد مجاز
درصورتی‌که کارفرما، شما را به کار کردن بیش از هشت ساعت در شبانه روز وادار کند؛ شما حق شکایت از او را خواهید داشت. ماده 51 قانون کار در این خصوص تصریح داشته و می‌گوید به‌غیراز مواردی که در این قانون مستثنا شده است ساعات کار کارگران در شبانه‌روز به‌هیچ‌عنوان نباید از ۸ ساعت تجاوز کند.
البته این ساعات کاری می‌تواند با توافق کارفرما و کارگر در برخی روزهای هفته کمتر یا بیشتر شود. اما درهرحال مجموع ساعات کاری در هفته نباید از 44 ساعت تجاوز کند. به‌علاوه قانون استثنائاتی را در خصوص برخی مشاغل نظیر کشاورزی و یا مشاغل فصلی قائل شده و ساعات کاری آنان را تابع عرف موجود در آن شغل دانسته است.
به این نکته نیز توجه کنید که کارگر می‌تواند مرخصی استحقاقی، استعلاجی، زایمان را مطابق قانون کار از کارفرما مطالبه کند. پس درصورتی‌که کارفرما از اعطای مرخصی‌های قانونی به شما امتناع می‌کند، حق خواهید داشت از او شکایت کنید.
اخراج غیرقانونی کارگر
در بسیاری از موارد اخراج کارگر به دلیل قصور و کوتاهی خودش در کار رخ می‌دهد. بااین‌وجود در بسیاری از موارد نیز این اخراج ممکن است به دلایلی واهی صورت گیرد. ازآنجایی‌که چنین وضعیتی قطعاً منجر به تضییع حقوق کارگر خواهد شد، قانون‌گذار فرصتی را در اختیار کارگر قرار داده که به دلیل اخراج غیرقانونی از کارفرمایش شکایت کند.
ماده 27 قانون کار شرایط اخراج قانونی کارگر را به این صورت شرح می‌دهد. : هرگاه کارگر در انجام وظایف محوله قصور ورزد و یا آیین‌نامه‌های انضباطی کارگاه را پس از تذکرات کتبی، نقض نماید کارفرما حق دارد در صورت اعلام نظر مثبت شورای اسلامی کار علاوه بر مطالبات و حقوق معوقه به نسبت هرسال سابقه کار معادل یک ماه آخرین حقوق کارگر را به‌عنوان «حق سنوات» به وی پرداخته و قرارداد کار را فسخ نماید . در واحدهایی که فاقد شورای اسلامی کار هستند نظر مثبت انجمن صنفی لازم است. درصورتی‌که کارگر بدون کسب نظر مثبت شورای اسلامی یا انجمن صنفی، اقدام به اخراج کارگر کند، کارگر می‌تواند در هیئت تشخیص از کارفرما شکایت کند.
توجه کنید که با توجه به آنچه در ماده 20 در خصوص تعلیق قرارداد کاری گفته‌شده درصورتی‌که کارفرما از پذیرش کارگر پس از رفع تعلیق استنکاف کند، این عمل در حکم اخراج غیرقانونی بوده . و کارگر حق خواهد دارد ظرف مدت 30 روز به هیئت تشخیص مراجعه کند و از کارفرما شکایت کند.
مراحل شکایت از کارفرما
برای شکایت از کارفرما ابتدا لازم است که به کارگزاری بیمه تأمین اجتماعی مراجعه کنید و سوابق بیمه خود را جمع‌آوری کنید. سپس آن سوابق را به همراه سایر مدارک و مستندات موردنیاز به اداره کار منطقه شهرداری محل انجام کار برده و فرایند شکایت را شروع کنید:
مرحله اول: ثبت دادخواست
رسیدگی به شکایت کارگر از کارفرما منوط به تسلیم دادخواست است. دادخواست‌ها در فرم چاپی مخصوصی ارائه‌شده و حاوی اطلاعات کاملی از کارگر و کارفرما است. (مثل نام و نام خانوادگی، عنوان شغلی، میزان سابقه کار، آدرس دقیق، علت شکایت و شرح دادخواست). پس از ثبت دادخواست، نامه‌ای تحت عنوان “نامه سازش” به کارگر داده خواهد شد تا به کارفرما بدهد. در این نامه وقت رسیدگی تحت عنوان “جلسه سازش” تعیین میشود و به کارفرما ابلاغ میشود.
مرحله دوم: جلسه سازش
جلسه سازش تشکیل میشود تا دو طرف در آن به مصالحه و توافقی دست یابند. اگر طرفین در این جلسه به توافق رسیدند، “سازش‌نامه” تنظیم و رأیی بر اساس آن سازش نامه صادر میشود. درصورتی‌که طرفین موفق به حل اختلافشان نشوند و یا زمانی که کارفرما در جلسه سازش حضور نیابد، شکایت وارد مرحله بدوی خواهد شد. این یعنی وقتی برای جلسه رسیدگی به دعوا تعیین و به طرفین ابلاغ میشود.
توجه کنید که امکان سازش کارگر و کارفرما در هر مرحله از رسیدگی وجود خواهد داشت. بنابراین پس از ورود به مراحل رسمی شکایت هم می‌توان با کارفرما به سازش رسید.
مرحله سوم: جلسه هیئت تشخیص
رسیدگی به دعاوی در مراجع حل اختلاف کار در دو مرحله بدوی و تجدیدنظر صورت می‌گیرد. در مرحله بدوی، جلسه‌ای با حضور هیئت تشخیص تشکیل میشود و طرفین اختلاف می‌توانند در این جلسه حضور داشته باشند، نماینده‌ای بفرستند و یا به‌صرف ارسال لایحه اکتفا کنند. اما درصورتی که هیئت تشخیص حضور یکی از طرفین یا هر دو آنان را ضروری بداند؛ موظف به شرکت در جلسه خواهند بود. در این جلسه اظهارات و مستندات کارگر و کارفرما موردبررسی قرار می‌گیرد و بر اساس آن، رأی صادر میشود. رأی صادره در مرحله بدوی تا 15 روز قابلیت تجدیدنظرخواهی خواهد داشت.
مرحله چهارم: جلسه هیئت حل اختلاف
هیئت حل اختلاف ، مرجع رسیدگی به تجدیدنظرخواهی از رأی هیئت تشخیص خواهد بود . در جلسه حل اختلاف، دعوای مطروحه تنها از جهت موضوع تجدیدنظرخواهی شده موردبررسی قرار می‌گیرد. البته کارگر و کارفرما می‌توانند مستندات و مدارکی جدیدی را نیز در این مرحله ارائه دهند . درنهایت با بررسی رأی بدوی و مستندات و مدارک جدید ، رأی نهایی صادر میشود. این رأی قطعی بوده و قابل‌رسیدگی مجدد نخواهد بود. با این‌وجود این اختیار برای طرفین وجود خواهد داشت که تا 3 ماه پس از ابلاغ رأی نهایی فرجام‌خواهی کنند.
نکته مهم آنکه بلافاصله پس از ابلاغ رأی نهایی ، رأی قابلیت اجرا خواهد داشت . حتی اگر از آن فرجام‌خواهی صورت گیرد.
مرحله پنجم : فرجام‌خواهی
دیوان عدالت اداری، مرجع رسیدگی به فرجام‌خواهی خواهد بود. در دیوان ، رأیی که از آن فرجام‌خواسته شده است موردبررسی قرار خواهد گرفت . درصورتی‌که رأی صادره از مرجع حل اختلاف نقض شود، تمامی مبلغ دریافت شده در مرحله اجرای حکم به کارفرما بازگردانده میشود.
سخن آخر
واقعیت این است که شکایت از کارفرما، امری بسیار سخت و دشوار خواهد بود و نتیجه گرفتن از این شکایت نیز دشوارتر! . به همین دلیل پیشنهاد می‌کنیم که قبل از شکایت، از مشاوران متخصص فینولا کمک بگیرید و با آگاهی کامل قدم در این مسیر بگذارید.
در ادامه میتوانید مطلب شکایت از کارفرما به دلیل عدم پرداخت حقوق را مطالعه کنید.
